Biskupar Íslands

Biskup er æðsti embættismaður Þjóðkirkjunnar. Hún hefur tilsjón með kristnihaldi, kenningu kirkjunnar og starfi hennar í landinu.

Sr. Guðrún Karls Helgudóttir var kjörin biskup í maí 2024. Hún hóf störf á Biskupsstofu þann 1. júlí 2024 og hlaut vígslu til biskups Íslands í Hallgrímskirkju þann 1. september.

Í lögum um Þjóðkirkjuna frá 2021 segir um biskup Íslands að hann skuli fara með yfirstjórn Þjóðkirkjunnar og gæta að einingu hennar. Þá skal biskup hafa tilsjón með kristnihaldi, kenningu kirkjunnar og þjónustu.

Biskup skal tryggja þjónustu orðs og sakramenta og gæta postullegrar trúar samkvæmt orði Guðs og játningu og kirkjuskipan evangelisk lúterskrar kirkju.

Ísland er eitt biskupsdæmi sem skiptist í tvö vígslubiskupsumdæmi. Þau skiptast svo í prófastsdæmi, sóknir og loks í prestaköll.

Biskup hefur tilsjón með þjónustu og starfi safnaðanna, vígðra þjóna og starfsmanna kirkjunnar hvað varðar helgihald, fræðslu, kærleiksþjónustu og boðun trúarinnar. Enn fremur skal biskup veita forystu og almenna tilsjón með söfnuðum, sjálfboðaliðum, prestum, djáknum, stofnunum og starfsfólki kirkjunnar.

Biskup er jafnframt æðsti tilsjónarmaður hinnar vígðu þjónustu og gætir þess að samþætta starfsemi hennar og kirkjulegra stjórnvalda.

Biskup vígir presta og djákna samkvæmt fyrirmælum handbókar kirkjunnar og samþykktum. Skal hann þá sjá til þess að djáknar, prestar, prófastar og sóknir sinni skyldum sínum varðandi kirkjulega þjónustu í umdæmum sínum. Vígslubréf eru gefin út sem staðfesting þess að vígsluþegi hafi þegið vígslu og lúti tilsjón biskups og í því eru tilmæli til safnaðar um að veita vígðum þjóni sínum viðtöku sem réttilega kölluðum þjóni. Biskup setur prestum og djáknum erindisbréf, útnefnir prófasta og setur inn í embætti. Skal hann jafnframt tryggja handleiðslu, símenntun og endurmenntun presta samkvæmt starfsreglum þar að lútandi.

Biskup skal sjá til þess að prestar hafi sakramentin um hönd og boði fagnaðarerindið og skal sjá til þess að guðsþjónusta, fræðsla og kærleiksþjónusta kirkjunnar standi sóknarbörnum til boða.

Biskup vígir kirkjur og kapellur. Biskup getur veitt leyfi til notkunar óvígðra húsakynna til helgihalds kirkjunnar samkvæmt samþykktum um innri málefni kirkjunnar.

Komi deilumál upp varðandi prestsþjónustu, notkun kirkna og safnaðarheimila sker biskup úr og veitir undanþágur frá gildandi helgisiðum.

Dómkirkjan í Reykjavík er kirkja biskups Íslands sem hefur þó afnot af öðrum kirkjum biskupsdæmisins til helgihalds og boðunar þegar hann þarf á að halda. Biskup vísiterar kirkjur, presta og söfnuði biskupsdæmisins og kynnir sér þar þjónustu kirkjunnar og starfsemi, stöðu hennar í samfélaginu, ásigkomulag kirkna og eigna kirkjunnar, á starfsmannasamtöl við vígða þjóna og kynnir sér samskipti þeirra og safnaðar. Biskup nýtur þjónustu prófasts á vísitasíum.

Biskup skal jafnframt láta halda fullnægjandi skrá um ásigkomulag kirkna, innanstokksmuni og gripi, eignir hennar og hlunnindi.

Biskup situr kirkjuþing með málfrelsi og tillögurétt. Hann situr jafnframt fundi stjórnar Þjóðkirkjunnar og sinnir öðrum verkefnum biskups samkvæmt lögum, starfsreglum, samþykktum, hefð og venju Þjóðkirkjunnar, þar á meðal að vinna í samstarfi við framkvæmdastjóra Þjóðkirkjunnar fjárhagsáætlun fyrir vígða þjónustu ár hvert.

Biskup Íslands er vígður af forvera sínum eða þeim vígslubiskupi sem eldri er að vígslu. Áminningar og heit vígslunnar eru skuldbindandi fyrir líf og þjónustu biskups.

Vígslubiskupar gegna mikilvægu hlutverki í Þjóðkirkjunni sem stoð og tengiliðir við kirkjulegt líf um land allt. Þeir starfa í umboði biskups Íslands, vígja presta og djákna, annast vígslu kirkna og kapellna og veita andlega leiðsögn. Vígslubiskupar starfa með biskupi Íslands sem boðar vígslubiskupa til biskupafundar ársfjórðungslega og oftar ef þurfa þykir. Biskupafundur fjallar um málefni sem starfsreglur, ályktanir og samþykktir kveða á um varðandi trú og kenningu kirkjunnar, helgisiði og helgihald. Biskupafundur býr mál er varða trú, kenningu, helgisiði og helgihald í hendur kirkjuþings. Biskupafundur er haldinn til samráðs um biskupsþjónustuna og upplýsinga um málefni kirkju og kristni og endurskoðar árlega skipan sókna, prestakalla og prófastsdæma.

Vígslubiskupar styðja kirkjulíf í umdæmum sínum, sjá til þess að helgihald, fræðsla, boðun og kærleiksstarf kirkjunnar sé í samræmi við stefnu hennar. Þeir hafa aðsetur á hinum fornu stólum í Skálholti og á Hólum og leiða starfið á svæðinu með áherslu á samhengi, gæði og stuðning við starfsfólk og kirkjufólk. Vígslubiskupar styðja við starfsemi biskupsstólanna og bera ábyrgð á helgihaldi dómkirkna sinna í samstarfi við viðkomandi prest. Vígslubiskuparnir eru einnig staðgenglar biskups Íslands í forföllum og leyfum hans.

Kjörstjórn Þjóðkirkjunnar auglýsir hvenær biskupskjör fer fram.

Kjörgengur til biskups Íslands er hver guðfræðikandídat sem fullnægir skilyrðum til þess að gegna prestsembætti í íslensku þjóðkirkjunni.

Fyrst fara fram tilnefningar. Rétt til tilnefningar til biskups Íslands hafa biskup íslands og vígslubiskupar, þjónandi prestar og djáknar í söfnuðum Þjóðkirkjunnar á Íslandi og erlendis sem og vígðir þjónar kirkjunnar sem lúta tilsjón biskups Íslands en starfa á vegum stofnunar og/eða félagasamtaka hér á landi. Prestar og djáknar í allt að tveggja ára tímabundnu leyfi hafa einnig tilnefningarrétt. Djákni skal vera ráðinn til a.m.k. eins árs eða ótímabundið til að hafa tilnefningarrétt. Prestur sem settur er til þjónustu tímabundið nýtur ekki tilnefningarréttar nema í þeim tilfellum þar sem ekki er skipaður prestur fyrir. Vígðir starfsmenn Biskupsstofu sem eru í föstu starfi þar hafa einnig tilnefningarrétt.

Eftir að tilnefningar hafa farið fram er kosið á milli þriggja efstu. Kosningarétt við kjör biskups hafa öll þau sem hafa tilnefningarrétt auk aðal- og varamanna í sóknarnefndum. Þá skulu allt að sjö kjörfulltrúar úr hverju prestakalli valdir af sóknarnefnd eða sóknarnefndum hafa kosningarétt í biskupskjöri. Kirkjuþingsfulltrúar sem ekki eru vígðir þjónar og sitja ekki í sóknarnefnd hafa kosningarétt.

Ef einn þeirra þriggja sem tilnefndir voru í biskupskjöri hlýtur ekki meirihlutakjör í fyrstu umferð skal önnur umferð fara fram þar sem kosið er á milli tveggja efstu úr fyrri umferð.