„Þetta [var] leiðinleg messa og veitti manni ekki innblástur. Hún og kirkjan hennar skulda almenningi afsökunarbeiðni.”
Leiðindi og skemmtun
Já, leiðindi eru sjaldnast af hinu góða og nútíminn þekkir fátt verra en einmitt það þegar við finnum hvernig andartökin líða, sekúndur verða eins og mínútur. Svo við gröfum aðeins niður í orðin þá er skemmtun andstæða leiðindanna. Þá er líka eins og allt taki skemmri tíma. Sennilega hefur krafan aldrei verið sterkari en nú að stytta okkur stundirnar með þessu hætti.
Upp úr þeim jarðvegi kemur yfirlýsingin um messuna leiðinlegu sem sótt er í örskilaboð nýkjörins forseta Bandaríkjanna. Sumir fréttaskýrendur tengja kjör hans við það að við erum hætt að gefa okkur tíma til að skoða, meta og skilja. Nei, skilningarvitin svo kölluðu, eru útsett fyrir áreiti svo raunveruleg ígrundun mætir afgangi. Þar kemur einmitt tíminn við sögu. Andartökin sem við gefum okkur til að rýna og greina verða alltaf færri og færri, sekúndurnar sem við festum athygli á hlutunum.
Tímar sleggjudóma
Þetta kann að vera ein ástæða þess að nú virðist skrumið tröllríða allri umræðu.
Heimsmyndin verður svört, hvít. Dregnar eru upp línur sem eru svo einfaldar að veruleikinn í öllum sínum blæbrigðum fangar hana ekki. Okkur hefur verið gefin næm skynjun, við höfum hæfileika til að greina litbrigði og skuggaskil. En á þessum „skemmtilegu“ tímum okkar er næðið naumt skammtað og þá vaða uppi hleypidómar og sleggjudómar og kaffæra allri vitræna umræðu.
Skólastjórinn Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir finnst mér tala á sömu nótum í pistli sem hún sendi frá sér í liðinni viku. Hún talar um að erfitt sé að halda uppi aga í grunnskólum landsins. „Þarf samfélagið ekki að fara í smá naflaskoðun?“ spyr hún. Hún heldur því fram að vandinn sé dýpri en svo að skólarnir einir geti leyst hann. Þetta sé nokkuð sem við þurfum öll að skoða. Meinið snúi að menningunni og lausnin felist ekki í fleiri stöðugildum, við þurfum öll að líta í eigin barm.
Og þá kemur aftur upp í hugann setninginn sem nýkjörinn forsetinn hafði uppi um þessa leiðinlegu messu sem hefur verið mörgum hugleikin undanfarna daga. Tilefnið var jú að biskupinn í Washington, Mariann Edgar Budde, bar upp þá einlægu ósk í predikun við Donald Trump, að hann virti réttindi allra borgara þessa stóra og fjölbreytilega lands.
Hún lýsti því hversu óttaslegið fólk væri, einkum þeir sem tilheyrðu minnihlutahópum við hótanir hans um að takmarka réttindi þeirra. Innflytjendur og hinsegin fólk væru upp til hópa löghlýðnir borgarar og nú væri fólk uggandi um hag sinn og framtíð.
Þetta voru nú leiðindin sem forsetinn kvartaði undan.
„Allt á sér stað innan kerfis og í samhengi við eitthvað annað.“ Á þessum orðum hefst lýsing Aldísar Arnardóttur og sýningu Þórdísar Jóhannesdóttur hér á Torginu. Yfirskriftin er Gerð og þar er einnig talað um það hlutverk trúarlegra bygginga að „mæta þrá mannsins eftir upphafningu.“
Textarnir sem hér voru lesnir lýsa einmitt slíkri löngun – þar mætir okkur þráin eftir því að tilheyra, vera samþykkt en ekki útilokuð. Þetta sammannleg þörf og skiptir þá engu hvar við erum stödd í heiminum. Þetta er líka eitt einkenni frásagnanna af Jesú þar sem sjónarhornið er jafnan á þeim sömu og biskupinn í Washington talaði um. Það eru þau sem standa höllum fæti af einhverjum ástæðum.
Sá boðskapur birtist okkur reyndar víða í Biblíunni. Í lexíunni sem hér var lesin úr Fimmtu Mósebók segist Guð ekki gera neinn mannamun: „Hann rekur réttar munaðarleysingjast og ekkjunnar og sýnir aðkomumaninum kærleika og gefur honum fæði og klæði. Þið skulið því sjálfir elska aðkomumanninn því að þið voruð sjálfir aðkomumenn í Egyptalandi.“
Takið eftir orðalagi hins ævaforna texta. Hlutskipti aðkomufólks er ekki öfundsvert en það er eitt að reyna að skilja hvernig öðrum kann að líða, hitt er annað að greina hvernig okkur sjálfum hugnast það að vera sett til hliðar. Því fylgir slík vanlíðan að læknavísindin flytja okkur þær fregnir að einsemdin sé álíka skaðleg og reykingar. Bretar hafa meira að segja sérstakt ráðuneyti helgað því að vinna gegn einmanaleika.
Og það sýnir töfra þessara frásagna að Jesús gefur ekki aðeins hinum líkþráa athygli sína og gaum. Hann var jú þrátt fyrir þessi orð settur utan samfélagsins, hafður utangarð sökum sjúkdómsins sem hrjáði hann. Hitt vekur ef til vill meiri furðu hvernig sjálft yfirvaldið skuli rætt í sömu andrá. Já, það kann að vera auðvelt að fyllast meðaumkun með manninum sem bar sjúkdóminn utan á sér en hitt er flóknara að finna til með foringjanum sem getur með bendingu sent undirsáta sína á milli staða.
Aftur vakna hugrenningartengsl við messuna leiðinlegu í höfuðborginni Vestanhafs. Hvað vildi biskupinn segja? Jú, hún flutti engan reiðilestur yfir valdhafanum, nei hún bað þeim griða sem eru nú þjökuð af áhyggjum yfir óvissri framtíð. Hún rétti út sáttarhönd í auðmýkt og hvatti forsetann til að hugsa málin betur, já íhuga hvernig öðrum kann að líða.
Ljós og vatn
Svo aftur sé vikið að sýningu Þórdísar þá eru þar tvö trúarleg tákn áberandi. Annað er ljósið. Birtan fellur á verkin og upplýsir þau svo að myndast skuggavarp á veggnum. Jesús talaði einmitt um sjálfan sig sem ljós heimsins og hann vill hleypa birtu inn í hugskot okkar. Þar er stundum dimmt og kalt þegar við greinum ekki þörf náungans þar sem tilgangur okkar þó býr. „Hið andlega ljós fyllir rýmið með geislum sínu“ segir í textanum.
Og hitt er vatnið, þetta efni sem er í senn forsenda lífs og hreinsunar. Við erum umlukin vatni í móðurkviði og við skírnina erum við, „endurfædd“ lauguð að nýju til marks um það að í augum Guð erum við hvert og eitt hrein og ómetanleg. Við eigum alltaf von, alltaf möguleika á endurskoða gjörðir okkar og okkur sjálf.
Bláu tónarnir í verkum Þórdísar vísa í glugga Gerðar Helgadóttur sem var hér í suðurglugganum í helgidómnum. Blár er einmitt litur djúpsins og í litrófi kirkjunnar stendur hann fyrir íhugun, það að við getum okkur tóm, andrúm til að skynja, hugsa, já lifa í hverju andartak. Þetta er erindi listarinnar til mennskunnar, að fá okkur til að horfa á heiminn með öðrum hætti en tíðkast í asa hversdagsins.
Já, í þeim skilningi er allt í lagi að vera leiðinlegur. Við megum alveg skynja það hvernig tíminn okkar líður því hann er vettvangur ævistarfs okkar og verka frá því okkur skolar í heiminn með legvatninu og til þess er ljósið slokknar í lífi okkar.
Fram að því á birtan að skína í lífi okkar. Hún á að minna okkur á skyldur okkar hvert gagnvart öðru, í heimi sem þarf svo mjög á hugsjónum okkar og kröftum að halda. Þetta ljós er umhyggjan fyrir náunganum einkum þeim sem þarf að þola órétt og ranglæti af hálfu þeirra sem með völdin fara.
