Útvarpsprédikun sunnudaginn 17. maí 2020
Guðspjall Jóh.16.23b-30
Bæn.
Bænin má aldrei bresta,
búin er freisting ýmislig.
Þá líf og sál er lúð og þjáð,
lykil er hún að Drottins náð.
Hallgrímur
Pétursson
Náð sé með yður og friður frá Guði föður
vorum og Drottni Jesú Kristi. Amen
Bænin
sem ég fór með í upphafi er eftir Hallgrím Pétursson prest og skáld. Fer vel á því á Hinum almenna
bændadegi.
Í
dag er mikið talað og skrafað um núvitund og það að dvelja í augnablikinu. Hljómar eins og núvitundin
hafi verið uppgvötuð í gær eða síðustu viku. Því fer fjarri því núvitund hefur
fylgt manneskjunni frá fyrstu tíð en það er kannski fyrst núna í erli daglegs
lífs að manneskjan er að uppgvöta upp á nýtt það sem hún hefur glatað í
endalausri leit sinni að merkingu og meiningu lífs. Á
pari við lærisveina Jesú sem fundu sig týnda, ráfandi um skilningsvana á
æðarslag lífsins. Það er
einusinni svo að bænin skerpir á núvitund, gerir okkur meðvitaðri um okkur
sjálf og náungann. Það
er ekki að ófyrirsynju að sagt er að bænin sé andardráttur lífsins.
Einhverstaðar
á þeim slóðum vorum við stödd á vetri liðnum, prestarnir í Árbæjarkirkju og
fræðarar í fermingarfræðslustundu. Ef ég á að vera alveg hreinskilin
átti ég frekar von á að toga upp úr börnunum hvert orð í þessum kafla
fræðslunnar um bænina. Það
var öðru nær. Ungmenninn
eins og góður flugumferðarstjóri (þegar það var næg eftirspurn eftir flugi)
voru ekki lengi að kalla okkur fræðarana niður á jörðina.
„Hvernig
getum við verið viss um að Jesú heyrir bænir okkar?“ var fyrsta spurning eins
fermingarbarnsins. Góð
og gild spurning sem margir hafa leyft sér að dveljast við eina stund eða svo,
hugsaði ég með mér. Lofar góðu og ég kastaði
spurningunni áfram á hópinn. Miklar
umræður spruttu upp eins og græðlingar að vori sem lofa góðu. Einhver í hópnum sagði í
hálfkæringi að það þýddi ekkert að vera biðja um kærustu og uppskar hlátur
nánasta viðhengis. Í
huga barnana var þetta Fella í keilu ef gripið sé til íþróttamáls. Einhver sá sér leik á borði eins og
góður skákmaður og sá fyrir sér næsta leik skák og mát og spurði hvort
viðkomandi hafi reynslu af því að biðja sér kærustu í morgun eða kvöldbæninni
sem varð til þess að sá sem kastaði fram fullyrðingunni setti dreyrrauðan. Þarf ekki að hafa orð
um að þessi athugasemd vakti mikla kátínu viðstaddra. Einhver
barnanna voru meinhæðin án þess að vita það og önnur virkilega einlæg í
tjáningu orða krydduð með hjáróma tali sem meiddi engan. Orðin
flugu á milli eins og fis í baminton ef ég leyfi mér enn að dvelja á slóðum
íþróttanna. Kemur það meðal annars til að eitt fermingarbarnið skaut föstu
skoti - sláin - stöngin inn að Gylfi Sigurðsson knatttspyrnukappi hjá Everton biði bænar á
kvöldin en aldrei fyrir leik. Það
er því ekki fjarri sanni þegar rætt er um bænina að grípa til íþrótta máls því
að bænaiðkun krefst einbeitingar og æfingar. Segir ekki einhversstaðar að
æfingin skapar meistarann. Það verður ekkert til af engu. Yfir
það heila í rúmlega fjörtíu mínútna samtal um bænina var útkoman að einhver
barnanna höfðu notað bænina sem pöntunarform allt frá að ganga vel í prófum, fá
síma, hjól upp í eins og áður segir kærasta/kærustu. Þeim
fannst reyndar mörgum að þau hafi ekki verið bænheyrð. Einhver í hópnum vildi meina að
sambandið við Guð væri lélegt-kerfið sprungið eða Guð hefði bara öðrum hnöppum
að hneppa en að hlusta á bænir unglinga. Guð
hefði ekki skilning á þörfum þeirra. Allir
væru uppteknir af sínu, líka Guð.
Ég
vildi ekki skilja við þau þarna og sagði þeim söguna af aldraða manninum sem
hitti ungan mann sem af ásjónu hans að dæma var vonleysið uppmálað. Ungi maðurinn átti i
erfiðleikum, hafði farið fram úr sjálfum sér í fjármálum og sá enga leið,
vonlaus að úr myndi rætast. „Það
er ekkert hægt að gera með tvær hendur tómar“ muldraði ungi maðurinn. Sá gamli sagði við hann, „það
er alltaf hægt að leggja saman tvær hendur tómar í bæn til Guðs. Ungi maðurinn var ekki viss
fannst það auðvirðulegt. „Sagðir þú að ungi maðurinn hafi
verið í fjárþröng?“ skaut
eitt fermingarbarna inní. Einhverjum
fannst þetta fyndið - í
fjárþröng – höfðu aldrei heyrt þetta orð. Eftir
að hláturinn hafði sest og sæmileg ró komin á, kastaði ég fram síðustu
spurningunni inn í hópinn og spurði hvað þeim fyndist um þetta svar unga
mannsins. Reyndar varð
ég að byrja á að þýða fyrir þau orðið auðvirðulegur. Eftir
að farið var í gegnum þann skafl var niðurstaðan sú að þau voru sammála unga
manninnum. Vil ég leyfa
mér að segja og halda að það hafi ekkert með aldursfordóma að gera. Sannleikurinn er sá ef hægt
sé að setja verðmiða á sannleikann, að margir vilja ekki koma fram fyrir Guð
nema upprétt, með gjafir, ávexti og góð verk. Ef
hægt er að tala um réttan tíma er réttast að koma fram í bæn þegar hendur okkar
eru tómar. Enda segir að
tómar hendur sé skilyrði þess að vera ríkur i Guði.
Því
miður er það svo þessa dagana að margir finna sig í kófi atvinnuleysis og óvissu um framtíð sína. Eins og margoft hefur verið klifað
á að við lifum á fordæmalausum tímum veröldin öll sem elur af sér atvinnuleysi,
veikindi og finna sig í
að vera með tvær hendur tómar í eigin og óeyginlegri merkingu þess orðs að hafa
hendur tómar. Svo það sé fært til bókar að hafa
„hendur tómar“ hefur ekkert með að gera fjárhag manneskju, það er óralangur
vegur frá því. Einstaklingur getur verið ríkur af
fé og veraldlegum auð en samt með tvær hendur tómar. Margur
er sá sem finnur í eigin fari ekki síst á tímum sem þessum að ekkert í fari
þess sem vekur áhuga. Tilfinning sem borar sig inn í vitundina
og eyrir engu. Margir,
fjölmargir á öllum aldri eru rúin sjálfstrausti kvíða fyrir morgundeginum.
Í
guðspjallstexta þessa dags fimmta sunnudag eftir páska á hinum almenna bænadegi
talar Jesú til lærisveina sinna og segir meðal annars að „hvað sem þér biðjið
föðurinn um í mínu nafni mun hann veita yður“ sem
leiðir okkur til þess að þegar við spennum greipar og leggjum huga og hjarta,
lifur og lungu i faðm almættis þá gerum við það í þeirri vissu að á okkur er
hlýtt að eyra sé lagt við andardrátt hugsunar og bænar að við erum bænheyrð. Sú bænheyrsla þarf ekki vera
eins og við ætlum að verði. Ekki
eitthvað sem við pöntum og sækjum í pósthúsið standandi í röð á eftir öllum hinum sem eru á
undan þar til að númerið okkar kemur upp. Förum
heim með óskir okkar, opnum og kíkjum á spennt eins og ungmennin sem sagði frá
hér að framan. Ungmenni
sem þekkja ekki annað en að fara hraðar en hraðast og allt sem á að gera
gerðist helst í gær eða fyrradag. Óneitanlega
hefur sú hugusun verið tuktuð til og hrist uppí á dögum Covit og ég sem ætlaði
ekkert að minnast á þá óværu. Við
þufum ekki að leita langt úr fyrir eigin huga á undanförnum árum að sjá þetta
gerast -óværu-óþolinmæðar og trú á eigin mátt og efasemda og getu sem í sjálfu
sér er í lagi en við minnt á vanmátt okkar. Finna okkur í að vera með tvær
hendur tómar eiga ekki svar eða svör. Máttur
og hugur mannsins hefur farið með okkur langt og svo mun vonandi verða áfram og
ef eitthvað eflast.
Mennirnir ætla en Guð ræður.
Við
sem í dag lifum komin á miðjan aldur og eldri höfum lifað ótrúlega tíma, slæma
og góða og er þá nógu af að taka í hugsun mannsins, falli og reisn mannsandans.
Það
líður ekki sá dagur að við eigum ekki samtal við aðra manneskju og til þess að
gera við okkur sjálf. Samtal
sem leiðir stundum til einhvers sem okkur hefur ekki órað fyrir að yrði. Samtöl eru margvísleg, það
getur verið samtal reiði, rifrildis, gleði og uppörvunar. Það getur líka verið
samtal þagnarinnar. Orð
eru yfirleitt til margs og mikils slæms og góðs en alls ekki alls. Jesú átti mörg samtölin við
samtímamenn sína, samanber guðspjall dagsins í dag. Sum voru með vilja þeim sem á
hlýddu misskilin til illra verka og önnur meðtekin til góðs, þannig er það á
öllum tímum og svo þau samtölin sem hans nánasta fylgdarfólk skildi ekki, það
má alveg setja það undir sama hatt að svo sé á öllum tímum. Það
vantaði ekkert upp á vilja lærisveina Jesú með skilningin. Jesú vissi að svo var eins og fram
kemur í guðspjalli dagsins. Hann
sagðist hafa talað í líkingum en ekki lengur heldur berum orðum.
Oft
finnum við okkur í þeim aðstæðum að geta ekki orðað hugsanir okkar svo vel fari
og ákveðum að segja ekki neitt. Það
er álíka viturlegt og sitja með hendur í skauti og horfa á veröldina/lífið fara
hjá og við sitjum eftir á brúasapalli fortíðar og bíðum eftir næstu rútu.
Lífið
er margbreytilegt í öllum regnbogans litum. Að
vera einhverjum til gagns og uppörvunar eru mestu gæði sem nokkurri manneskju
getur hlotnast. Til þess
að svo megi vera þurfum ekki ekki vera með fullar hendur heldur nægir tvær
hendur tómar og leggja þær saman í bæn. Sá
eða sú sem biður af hjartans einlægni og trú að vel verði fyrir séð er
sátt/sáttur við sig. Utan
um þá bæn og utan um þá trú er ekki hægt að slá upp neinu sem getur hamið þá
hamingju sem fylgri því að uppggvöta innri breytni hugar og sálar.
Hvað
var það sem lærisveinar Jesú skildu ekki? Breytni
mannsins til betri vegar gagnvart náunganum er hið eina sanna réttlæti, er
boðskapur Jesú. Réttlæti
hið innra, hjarta og hugar. Þannig
er svar Guðs við bænum okkar. Þannig
getum við verið viss um að bænum okkar er svarað. Ekki
endilega eins og áður segir eins og við vildum helst. Það
er í lagi að orða bæn á þá vegu sem hjarta og hugur segir á þeirri stundu sem
beðið er. Einhvertíma
las ég eða heyrði að það væri búið að skrifa og segja allt í heiminum. Það
er engu við að bæta.
Um
daginn á göngu um Elliðarárdalinn varð mér hugsað til þessa. „Það er búið skrifa og segja allt.“ Allt sem ég segi, allt sem ég hugsa, allt sem ég læt frá
mér í orði og riti er aðeins veik viðleitni til þess að uppgvöta og færa í orð
skilning á umhverfinu sem við erum hluti af og leiðum stundum hjá okkur.
Leyfum okkur að spegla okkur í sögðum orðum til þess mögulega að sjá og
skynja eitthvað nýtt sem leiðir af sér ný orð, nýja hugsun. Kann að vera við erum hvert og eitt agnasmár hluti
einhvers meira og æðra sem orð fá ekki sagt, eða við náum ekki að halda utanum. Kannski
þessvegna býr þráin í huga og hjarta að segja frá og skrifa til að nálgast
þennan óræða veruleika. Sem
gefur okkur að við megum bæta
við veikum orðum og hugsunum í samtali og bæn.
Bæn er samtal.
Til hvers væri lifað ef ekkert væri nýtt að sjá
og uppgvöta, jafnvel þótt uppgvötunin er ekki ný – en er samt eins og að sækja
hana heim eftir langa dvöl frá henni. Hvað
með það þótt við sjáum okkar eigin spor á förnum vegi og uppgvöta að við höfum
verið þar áður? Ég spyr
því ég veit ekki svarið. Það
er þarna einhverstaðar - svarið. Aðeins að við gefum okkur tíma til að
hlusta, skynja. Mér segist svo hugur að skilningurinn er nær en við höldum. Eða
eins og segir í Mattheusarguðspjalli: „Biðjið,
og yður mun gefast, leitið og þér munuð finna, knýið á, og fyrir yður mun upp
lokið verða.“
Höfum
í huga í sorg eða fögnuði að Guð er einni bæn í burtu.
Dýrð sé Guði, föður og synir og heilögum
anda. Svo sem var í upphafi, er og verður um aldir alda. Amen.
Takið
postullegri blessun: Náð
Drottins vors Jesú Krists, kærleiki Guðs og samfélags heilags anda sé með yður
öllum. Amen
