Presta-
og djáknastefna haldin í Stykkishólmi 16.-18. apríl 2024.
Setningarræða
Vígslubiskupar, prestar,
djáknar, organisti og aðrir viðstaddir.
Það er mér sönn ánægja að bjóða ykkur velkomin á síðustu presta- og
djáknastefnuna sem ég boða til og er haldin hér í Stykkishólmi. Ég flyt kveðju Guðrúnar Hafsteinsdóttir ráðherra
sem ætlaði að vera með okkur hér í dag en skyldan kallaði annars staðar.
ÞAKKIR
Ég þakka ykkur sem
undirbúið hafið þessa stefnu með mér og tókuð þátt í messunni hér í upphafi með
einum eða öðrum hætti. Ég þakka einnig
sóknarpresti og organista fyrir þeirra þátt.
Sérstaklega vil ég þakka starfsfólki biskupsstofu fyrir þeirra vinnu
alla og þá vinsemd sem þau sýna mér með því að vera með okkur hér í dag. Starfsfólk þjónustumiðstöðvar kirkjunnar eins
og biskupsstofa og rekstrarstofa heita einu nafni er frábært fólk, duglegt og
faglegt en starfsfólki hefur fækkað mjög en verkefnunum ekki. Þó nokkur dæmi eru um að starfsfólk hefji
störf upp úr klukkan sex á morgnana og ljúki þeim ekki fyrr en á miðnætti. Á þjónustumiðstöðinni eru tímarnir ekki
taldir ef verkefnin bíða. Einnig vil ég
þakka sérstaklega handbókarnefndinni sem hefur unnið hörðum höndum síðast liðin
ár við gerð nýrrar handbókar og ykkur sem hafið lagt henni lið á síðast liðnum
presta- og djáknastefnum með því að koma með gagnlegar ábendinar sem nefndin
hefur tekið tillit til á milli synoda.
Áfram höldum við þeirri góðu vinnu áfram á morgun. Það sem handbókarnefnd leggur fram hér á
stefnunni er allt að finna inn á vef stefnunnar á naustinu. Upphafsmessan, morgunbænir og kvöldbæn sem
og formið við slit synodunnar er frá handbókarnefndinni. Nefnin kynnir
því vinnu sína hér bæði í fræðum og framkvæmd. Á heimasíðu kirkjunnar, innri vef,
Naustinu er efni frá handbókarnefndinni sem sett var þar inn um daginn og
prestar og djáknar upplýst um í bréfi.
Ég þakka ykkur sem starfið í söfnuðum landsins
fyrir frábæra þjónustu sem og ykkur sem sinnið sérþjónustunni hvort sem þið
eruð í vinnuréttarsambandi við þjóðkirkjuna eða ekki. Það er oft hringt á Biskupsstofu eða sendur
próstur til að þakka fyrir störf ykkar og þjónustu og er það gleðiefni. Það sýndi sig þegar Grindvíkingar þurftu að
yfirgefa heimili sín í nóvember að það var kirkjan sem opnaði fyrst hús sín
fyrir þeim. Kirkjan hefur alla innviði
til að kalla fólk saman með engum fyrirvara og það gera margir sér grein
fyrir. Þáverandi forsætisráðherra hafði
sérstakt orð á því að svo væri og var gott að heyra það frá einum fremsta
forystumanni þjóðarinnar. Sérstaklega
vil ég þakka sr. Elínborgu Gísladóttur sóknarpresti í Grindavík og
samstarfsprestum hennar á Suðurnesjum sem og héraðspresti og prófasti í
Kjalarnessprófastsdæmi fyrir þeirra framlag til þjónustunnar við
Grindvíkinga. Samvera fermingarbarna úr
Grindavík rataði í fréttirnar eins og við munum en ekki hef ég séð minnst á
samveru 9. og 10. bekkjar í Grindavík sem boðið var upp á. Svo má líka nefna að
síðasta orlofsvikan á Löngumýri í sumar er frátekin fyrir fólk úr
Grindavík.
ÞJÓÐKIRKJAN
Er þörf á þjóðkirkju á Íslandi? Ég svara því játandi. Þjóðkirkjan hefur mikið hlutverk í þjónustu
við þjóðina. Kirkjan og þjóðin eiga
samleið hér eftir sem hingað til. Þjóðkirkjan
hefur enn þéttriðið net um landið þó prestum hafi fækkað frá fyrri tíð. Það er búið að brúa ár, bora í gegnum fjöll
og bæta vegi til fjalla. En auðvitað
breytist landið ekki og það er enn illfært á milli staða í verstu veðrum og
mestri ófærð og því verður ekki breytt.
Biskupafundur lagði fram tillögur um sameiningu
prestakalla árið 2018. Þá var lagt upp
með að engin breyting yrði á fjölda presta í söfnuðum landsins. Síðan þá hefur Þjóðkirkjan og Ríkið skrifað
undir viðbótarsamkomulag við samkomulagið sem gert var árið 1997 og í framhaldi
komu ný þjóðkirkjulög árið 2021. Þá varð
breyting á skipulagi kirkjunnar eins og kunnugt er og krafa æðstu
valdastofnunar kirkjunnar, kirkjuþingið fór fram á fækkun embætta sem nú heita
störf. Ég árétta að sameiningarnar voru
í upphafi aldrei hugsaðar til þess að fækka prestum heldur til að bæta líðan
presta og þjónustu þjóðkirkjunnar um landið allt. Enda er þjóðkirkjan eina trúfélagið sem hefur
sér lög og þar fer ríkisvaldið fram á skv. 3. grein laganna: „Þjóðkirkjunni ber að halda úti vígðri þjónustu á landinu öllu og tryggja
að allir landsmenn geti átt kost á henni.“
Stundum þarf að bregðast hratt við til að efna þessa lagagrein, en í
annan tíma er ráðrúm til að auglýsa stöður.
HÍB
Allt frá árið 1815 þegar Geir Vídalín var biskup Íslands hefur það fylgt
embætti biskups að vera forseti hins íslenska Biblíufélags. Undanfarin ár hefur verið unnið að því að
lesa texta Biblíunnar inn svo hægt sé að hlusta á Orð hinnar helgu bókar en
ekki bara lesa þau. Ég vil þakka
samstarfsfólki mínu í stjórninni fyrir óeigingjarnt starf í þágu félagsins sem
hefur það að markmiði að vinna að útgáfu, útbreiðslu og notkun Biblíunnar. Nýjar útgáfur hafa litið dagsins ljós á
síðasta starfsári, þar á meðal Altarisbiblía með stóru letri sem ég hvet
kirkjur landsins til að eignast. Félagar
og stuðningsaðilar Biblíufélagsins eru á tólfta undraðið.
HJÁLPARSTARFIÐ
Hjálparstarf kirkjunnar var stofnað árið 1970 og hét þá Hjálparstofnun
þjóðkirkjunnar. Það var kirkjuráð sem
ákvað að stofna Hjáoparstofnun kirkjunnar.
„Tildrögin voru þau að þjóðkirkjan hafði árið áður tekið þátt í
landssöfnuninni „Herferð gegn hungri“ sem var hrundið af stað til styrktar
sveltandi fólki í Biafrahéraði í Nígeríu.
Í kjölfarið hvöttu presta landsins kirkjuna til að koma á legg
hjálparstofnun er sinnti hjálparstarfi og líknarmálum á vegum hennar. Þeir ákváðu jafnfram að leggja 1% af launum
sínum til hjálparstarfsins.“ Um þetta má
lesa á vef Hjálparstarfsins á alnetinu.
Þegar þetta var voru mörg ykkar ekki einu sinni fædd og þess vegna minni
ég á þessu fyrstu spor hjálparstarfsins um leið og ég hvet presta og djákna til
að leggja Hjálparstarfinu lið eftir því sem efni og ástæður leyfa.
EFNI SYNODUS
Á þessari presta- og djáknastefnu er efnið Kirkjan og handbókin. Áfram skal haldið með vinnu við
handbókina. Stefnt er að því að ný
handbók komi út eftir 2 ár. Þetta er
mikil vinna og mörg álitamálin. Eins
þarf að ákveða hvað fer í bók og hvað ekki.
Hvort efnið sem ekki fer í bók verður á Vefnum og fleira mætti
telja.
Eins og dagskráin ber með sér eru mörg mál sem þjóðkirkjan sinnir og
verða kynnt. Við fáum fyrirlestur frá
Danmörku frá Pétri Lodberg sem er danskur guðfræðingur, rithöfundur og
fyrirlesari. Erindi hans fjallar um
Lúterska kirkju sem er á mörkum einstaklingshyggjunnar, þjóðfélagsins,
ríkisvaldsins og markaðarins. Hann
álítur nútíma samfélag skipulagt út frá mismunandi víddum sem eru
einstaklingshyggja, borgaralegt samfélag, ríkið og almenna markaðurinn. Hver vídd starfar eftir sínum reglum og hann
spyr hvað það merki fyrir Lúterska kirkju í fjölvíddar samfélagi nútímans?
ÁRTÍÐ HALLGRÍMS
Í ár eru liðin 350 ár frá andláti sr. Hallgríms Péturssonar. Nokkrir staðir á landinu eru tengdari sögu
hans og lífi en aðrir. Þar verður hans sérstaklega
minnst en ég hvet ykkur til að minnast hans í kringum dánardaginn 27. október næstkomandi.
Síðar á þessu ári kemur út ævisaga hans, skrifuð af doktor séra Torfa
Stefánssyni Hjaltalín. Þar mun kom fram
ýmis fróðleikur sem ekki hefur verið sérstaklega haldið á lofti hingað til. Í Saurbæ þar sem sr. Hallgrímur þjónaði og
lést verður hans sérstaklega minnst og þar verða verkin látin tala.
VÍSITASÍUR
Samkvæmt
starfsreglum kirkjuþings skulu prófastar, vígslubiskupar og biskup Íslands
vísitera söfnuði landsins reglulega.
Prófastar á þriggja ára fresti, vígslubiskupar á fimm ára fresti og
biskup Íslands á tíu ára fresti. Fyrir um áratug var ákveðið á biskupafundi að
skipta verkum í samræmi við þjóðkirkjulögin, starfsreglur kirkjuþings og
erindisbréf biskups frá 1746 sem þá var enn í gildi. Ef til vill er kominn tími til að endurskoða þetta
fyrirkomulag með vísitasíurnar því margt hefur breyst á undanförnum árum. Tíminn leiðir það í ljós hvort af því verður.
Á
næstu vikum lýk ég vísitasíum en ég á eftir tvö og hálft prestakall á
Vestfjörðum. Ég vil nota tækifærið og
þakka ykkur sem hafið tekið á móti mér fyrir góðar móttökur og trúa
þjónustu. Það er mér afar mikilvægt að klára landsvísitasíuna enda eru
vísitasíur eitt af megin hlutverkum
biskups Ísands. Á vísitasíum hitt ég
hina eiginlegu kirkju eins og ég orða það, hina lifandi steina sem kirkjuna
byggja, elska hana, þjóna henni og leiða hana.
GUÐFRÆÐI-
OG TRÚARBRAGÐAFRÆÐIDEILD
Samkomulag
var gert við guðfræði- og trúarbragðafræðideild Háskólans fyrir nokkrum árum um
menntun presta. Deildin sér um kennslu
þeirra námsgreina sem kirkjan krefst að nemar hafi farið í gegnum þegar þeir
vígjast. Kirkjan sér aftur á móti um
ákveðna þætti sem nefnast einu nafni starfsþjálfun. Þegar prófum hefur verið náð í deildinni og
starfsþjálfun kirkjunnar lýkur hefur fólk öðlast embættisgengi. Nú stendur yfir endurskoðun á starfsþjálfun
prestsefna og djáknaefna og vinnur nefnd á vegum biskups að þeirri
endurskoðun.
Sú var
tíð að guðfræðingar og prestar fóru til annarra landa að þjóna, flestir til
Noregs því engar stöður voru lausar hér á landi. Nú bregður svo við að stefnir í skort á
prestum hér á landi. Fáir eða engir
sækja um stöður utan höfuðborgarsvæðisins og er það umhugsunarefni hvernig
bregðast má við til að uppfylla þær skyldur sem þjóðkirkjan hefur varðandi
þjónustu um land allt.
UNGA FÓLKIÐ
Í stefnumótunarvinnu sem fram fór á vegum kirkjuþings fyrir tveimur árum
komu fram skýr sýn á það að efla þyrfti æskulýðsstarf í þjóðkirkjunni. Málið var tekið upp á kirkjuþingi og eftir
umræður og frekari vinnu var samþykkt að ráða æskulýðsfulltrúa í hvern
landshluta. Nú þegar hafa verið ráðnir
tveir fulltrúar, Berglind Hönnudóttir fyrir Austurland og Suðurland og Anna
Elísabet Gestsdóttir fyrir Reykjavík og Kjalarnes. Áfram starfar Æskulýðssamband þjóðkirkjunnar
með starfsmann í hálfu starfi.
Æskulýðssambandið var stofnað fyrir mörgum árum og hefur verið
sjálfstætt starfandi ef svo má að orði komast.
Var það meðal annars gert til að hægt væri að sækja styrki til starfsins
bæði innanlands og utan.
Nú hefur sú breyting orðið á skipulagi þjóðkirkjunnar að tengsl kirkju
og ríkis hafa verið rofin enn frekar en áður og eru engir embættismenn lengur
starfandi á hennar vegum heldur starfsfólk með ráðningarsamning eins og gerist
á almennum markaði. Þetta þýðir meðal
annars það að þjóðkirkjan er orðin eins og hver önnur félagasamtök sem getur
sótt um styrki og þegið gjafir. Mín
skoðun er sú að það eigi að ræða þann möguleika hvort nauðsynlegt er að halda
úti æskulýðssambandi þjóðkirkjunnar þegar kirkjuþing hefur ákveðið þá skipan
sem nú er að komast á í æskulýðsmálum þjóðkirkjunnar.
RÁÐNINGAR OG BREYTINGAR
Í messunni áðan voru lesin upp nöfn þeirra sem vígðust, fengu lausn frá
embætti, eða létust á synodusárinu, bæði prestar og makar.
Töluverðar breytingar urðu þegar prestar færðu sig til eða komu nýir
inn. Mér telst til að um 20 prestar hafi
verið í þeim sporum og einn djákni. Einnig
voru ráðnir svæðisstjórar æskulýðsmála sem sinna annars vegar Austurlandi og
Suðurlandi og hins vegar þremur prófastsdæmum á suðvesturhorninu. Einnig var ráðin nýr söngmálastjóri, Guðný
Einarsdóttir þegar Margrét Bóasdóttir lét af því starfi. Nú er söngmálastjóri einnig skólastjóri
Tónskóla þjóðkirkjunnar eins og var fyrr um áratugi.
Ég vil einnig nota tækifærið og þakka ykkur sem réttuð upp hönd eins og
Gunnar Smári á Samstöðinni orðaði það þegar ljóst var að efnt yrði til
biskupskosninga á árinu. Það getur verið
erfið ákvörðun að taka enda geri ég ráð fyrir því að þið hafið fundið til
köllunar sem þið hafið viljað svara.
Það hefur verið fróðlegt að fylgjast með kynningarfundum biskupsefna um
landið og heyra spurningar þeirra sem mætt eru.
Á biskupsstofu hefur töluverð vinna farið fram vegna þessa kjörs og í
mörg horn að líta. Hermann okkar hefur
haldið vel og faglega utan um verkefnið sem að honum snýr en Adavanía séð um
tæknilega hlið tilnefninga og kosningar eins og kunnugt er.
TÍMAMÓT
Þjóðkirkjan er á tímamótum. Á
kirkjuþingi í síðasta mánuði var samþykkt nýtt skipurit fyrir þjóðkirkjuna og
kosin stjórn þjóðkirkjunnar. Ég bið þess
að þessar ákvarðanir sem kirkjuþingið tók verði Guðs kristni í landinu til
blessunar.
Sjálf er ég á tímamótum. Þetta er
síðasta presta- og djáknastefnan sem ég boða til og ljóst að sá eða sú sem
tekur við keflinu af mér mun leiða kirkju sem hefur tekið breytingum hvað
skipulag varðar og biskupsþjónustuna varðar.
Nú er tími umbóta að renna sitt skeið og aðrar áherslur taka við með
nýjum biskupi.
Eins og kunnugt er var ég fyrstan konan til að gegna
embætti biskups Íslands. Það markaði nýjan kafla í jafnréttismálum kirkjunnar,
kafla sem ég er stolt af.
Á þessum árum hefur orðið
frekari aðskilnaður ríkis og kirkju sem eru einar mestu breytingar á umhverfi
þjóðkirkjunnar í seinni tíma. Á sögulegum grunni, með einstakt erindi er vegur
sjálfstæðrar þjóðkirkju bjartur.
Árið 2012 sat þjóðkirkjan
uppi með svarta pétur þegar ofbeldismál voru rædd. Þjóðkirkjan hafði ekki
trúnað þjóðarinnar til að taka á þessum málum innan kirkjunnar. Þetta er
staðreynd. Með samhentu átaki höfum gert átak til þess að tryggja að kirkjan sé
öruggur vettvangur til að starfa á, á þolendur sé hlustað og meðferð þessara
mála er bæði fagleg og ákveðin.
Þjóðkirkjan hefur öðlast
rödd þegar kemur að mannréttindum og baráttu fyrir þeim – samanber umræðuna um
hælis og flóttafólk – eða sameiginlega yfirlýsingu mannnréttindavettvangsins um
hörmulegt ástand mála í Úkraínu eða í Palestínu. Það er mikilvægt að þjóðkirkjan
taki sér stöðu með mannréttindum, í samfylgd með Rauða krossinum og öðrum
hjálpar og mannréttindasamtökum.
Öflug Græn kirkja hefur
vaxið þennan tíma og þáttaka þjóðkirkjunnar á vettvangi Arctic Circle, er vísir
að þjóðkirkju sem ætlar að takast á við áhersluverkefni framtíðarinnar.
Stoltust er ég af stofnun
Skjólsins og starfsemi þess í dag. Þar
vinna frábærar konur undir hatti Hjálparstarfs kirkjunnar en stofnun Skjóls var
að mínu frumkvæði. Þar sýnir kirkjan
okkar í verki hvernig við eigum að hlúa að þeim sem höllum fæti standa í lífinu
og þjóna náunga okkar.
Að klára landsvísitasíu
biskups Íslands núna í vor er mér afar mikilvægt þar sem eitt af megin
hlutverkum biskups Ísands er að sækja þjóðina heima þar hún lifir og starfar –
landið í kringum. Það hefur ekki alltaf náðst að vísitera landið allt – en í
þessari biskupstíð verður allt landið heimsótt, sem er mér gleðilegt og
þjóðkirkjunni mikilvægt.
Eitt er víst. Jesús Kristur er
hinn sami í gær og í dag og um framtíð alla.
Hann er kletturinn sem bifast ei, sá trausti grunnur sem kirkjan stendur
á og sá trausti grunnur sem líf okkar byggist á. Hann er leiðtogi kirkjunnar og verður
alltaf. Við mennirnir erum hendur hans
hér í heimi sem flytjum fagnaðarerindi hans samferðafólki okkar. Megi það vera honum til dýrðar og okkur og
landsmönnum öllum til blessunar.
Bræður og systur. Megi vinátta okkar styrkjast
og samheldni okkar aukast. Prestastefna Íslands árið 2024 er sett.
