Ég var beðin um að deila með ykkur í kvöld svolitlu um þær jólahefðir
sem ég ólst upp við í Miami. Það eru margar hefðir en ein er mér sérstaklega
minnistæð og er mér mjög kær. Það er gjöfin að gefa.
Hjá minni fjölskyldu í Miami byrjaði undirbúningur jólanna
daginn eftir
Þakkargjörðardaginn eða sem við köllum‘‘Thanksgiving‘‘. Það
fyrsta sem við
byrjuðum á að setja upp var Nativity, þ.e. fjárhús hinnar helgu fjölskyldu, hlaðan,
Jesús í jötunni, María, Jósef og vitringarnir þrír. Verandi af rómenskum ættum
þá er fæðingarfrásögnin eða Nativity
einsog það kallast á ensku mikil þungamiðja jólanna. Þegar það var komið og
búið að stilla því upp, þá kom tréð, síðan borðar og skreytingar.
Um kvöldið eftir að skreytingarnar voru komnar upp, þá
söfnuðumst við fjölskyldan saman í stofunni. Önnur eldri systir mín átti gamlan,
lítinn kassa, við höfðum skrifað öll nöfnin okkar í fjölskyldunni á lítla miða,
brotið saman og sett í litla kassann. Síðan dróum við hvert og eitt miða upp úr
litla kassanum og við áttum að kaupa gjöf handa þeim sem við drógum uppúr
kassanum. Svipað og ‘‘Pollyana‘‘ ef einhver hér þekkir það. Mínar fyrstu fyrstu
minningar af þessum viðburði voru tengdar smá kvíða, ég var lítil stelpa í
skóla og hafði engar
tekjur, það var nú mín ábyrgð að kaupa jólagjöf fyrir
fjölskyldumeðlim. Ég tók að mér auka hreingerningar heima fyrir í von um hærri
vikupeninga svo ég gæti keypt gjöfina.
Í minni fjölskyldu hefur líka verið hefð fyrir því að ‘‘ greiða það áfram‘‘ eða ‘‘pay
it forward‘‘ einsog það kallast á engilsaxnesku. Það er að
gera góðverk bara af því
að og ekki búast við neinu í staðinn. Ég held þegar ég hugsa
til baka að þetta hafi
verið meira kringum jólin heldur en aðra tíma ársins. Mamma
mín gaf fólki sem hún þekkti í raun ekki neitt jólagjafir, til dæmis þeim sem
bar út póstinn, afgreiðslumanni í banka eða til þeirra sem komu og sóttu ruslið
á ruslabílnum. Ég man að á þessum tíma fannst mér að þegar mamma var að gefa
ókunnugu fólki smá gjafir að hún væri að taka af þeim peningum sem hún gat sett
í gjöf handa mér og okkur í fjölskyldunni.
En þegar ég varð eldri þá gerðist eitthvað. Ég varð fyrir
uppvakningu. Einn morgun
og algerlega að óvænt vaknaði ég við bíl sem var fyrir utan
utan húsið hjá okkur.
Það var verið að bera út dagblaðið og sá sem bar út blaðið
keyrði þau út í bílnum
sínum. En í þetta skipti sá ég að hann fór út úr bílnum
sínum, eitthvað sem hann var
ekki vanur að gera. Venjulega köstuðu þeir blöðunum út um bílgluggann
á ferð og
hægðu varla á sér, köstuðu í áttina að húsinu og stundum tók
smá tíma að finna
dagblaðið. En í þetta skipti stoppaði hann, fór útúr bílnum
og labbaði að
innkeyslunni okkar en mamma hafði skilið eftir litla gjöf fyrir
hann úti. Ég sá hann tók
upp lítinn pakka og ég sá hvað andlit hans ljómaði, hann var
eitt stórt bros. Ég man að mér fannst gaman að sjá hann gleðjast og mér leið
vel.
Ég man þetta svo vel þó svo ég hafi ekki verið nema kannski 8-9 ára gömul, hann
var sá sem kom alltaf með dagblaðið, alla daga, sama hvernig
veðrið var. Ég man
þetta sérstaklega vegna þess að ég var alltaf sú sem fór út og
náði í dagblaðið á
morgnanna í innkeyrsluna en frá og með þessum degi var
dagblaðið alltaf rétt fyrir
utan hurðina á góðum stað og vel gengið frá því. Ein lítil
góðvild með lítilli ódýrri gjöf, því hún var sannarlega ekki dýr gjöf eða neitt
sérstök, ég man í raun ekki lengur
hvað það var sem mamma gaf honum í þessum litla pakka. En
málið er að ein litil
góðvild með lítilli gjöf leiddi til annarrar góðvildar. Sú
staðreynd að ókunnugt fólk
lagði aðeins á sig til að leyfa ókunnugu fólki að líða vel
með lítilli gjöf. Það skiptir máli og sérstaklega um jólin.
Síðan nokkrum árum seinna eftir að ég byrjaði í háskóla, þá
oft sem áður átti ég
engan pening, ég vann samt sem áður með skólanum en
skólagjöld í Háskóla í
Bandaríkjunum eru mjög há en ég var að reyna að borga þau með
að vinna mikið
aukalega með skóla. Ég man ein jól sérstaklega þegar ég átti
enga peninga, ég hafði
miklar áhyggjur af því að ég gæti ekki gefið neinum í
fjölskyldunni jólagjafir,
mér fannst einsog ég hefði ekkert að gefa þar sem ég hefði
ekki efni á því að gefa
gjafir. Ég var á spjalli við vin minn og var að segja honum
hversu miklar áhyggjur
ég hefði af jólunum og geta ekki gefið jólagjafir. Hann
sagði: ‘‘Hvað meinarðu að
þú hafir ekkert að gefa‘‘, hann sagði mér og að það væru
hellingur af hlutum sem ég
gæti gefið sem gjöf sem kostaði ekki peninga.
Hann bað mig að koma með á aðfangadagskvöld með sér á svokallað ‘‘Soup
Kitchen‘‘ en það er staður sem fólk sem á ekki neitt og býr
jafnvel á götunni fær að
borða. Svo það er það sem ég gerði. Ég fór með honum niður í
miðbæ Miami, ég
labbaði í gamla, niðurnýdda byggingu í mjög slæmu hverfi í
Miami. En inní þessu
gamla hröflega og niðurnýdda húsi sá fallegt jólatré með
mikið af skreytingum og
ljósum á, og undir trénu var mikið af jólapökkum. Þetta var
eitthvað svo fallegt og
kósý. Síðan löbbuðum við inní stóran matsal, fullum af borðum
og stólum. Þar rétti
hann mér svuntu og hanska og sagði: ‘‘Gleðileg Jól‘‘ og takk
fyrir gjöfina.
‘‘Gjöfina‘‘ sagði ég og skildi ekki neitt í neinu? Hann snéri
mér að stóru borði, þar
voru fleiri sjálfboðaliðar að gefa fólki að borða. Ég tók við
ausu og hjálpaði við að
setja á diskana, þetta var löng röð með mörgu af fólki sem
átti ekkert. Þarna var ég
þá komin og á aðfangadagskvöldi, að gefa útigangsfólki að
borða. Þegar ég hugsa
um svona þá man ég alltaf og hugsa til þess sem fjölskyldan
mín talaði alltaf um og
gerði ‘‘greiða það áfram eða pay it forward‘‘. Svo hann hafði
rétt fyrir sér, ég hafði
eitthvað að gefa eftir allt saman, minn tíma í að aðstoða
fólk sem átti minna en ég.
Að greiða það áfram er svona helsta hefðin og sú sem mér þykir vænst um en að
sjálfsögðu voru svona frekar hefðbundnar hefðir hjá okkur
einnig. Til dæmis á
aðfangadag fóru allir í kirkju um morguninn, síðan borðaði
allur söfnuðurinn saman
morgunmat eftir guðsþjónustuna. Þar var oft glatt á hjalla og
gaman að spjalla. Á
aðfangadagskvöld borðaði fjölskyldan öll saman, þegar ég var
að alast upp var það
oftast kalkúnn sem var eldaður. Með kartöflumús og grænmeti.
Í eftirrétt borðuðum
við eplaböku eða graskerfjaböku í stað salgætis, íss eða
sætra eftirrétta. Eftir að allir
voru búnir að borða horfðum við svo á jólamyndir í
sjónvarpinu en það eru nánast
allar sjónvarpsstöðvar með jólamyndir á aðfangadagskvöld svo
úr mörgu var að velja. Á Jóladag, 25.
Desember, þá opnum við gjafirnar. En það er löng
hefð fyrir því í Ameríku að opna gjafir á jóladag. Eftir að
við höfðum opnað gjafirnar
þá slöppuðum við bara af það sem eftir var dagsins því
flestir þurftu að mæta aftur
til vinnu daginn eftir. Það eru nefnilega mikið styttri frí
kringum hátíðir þar heldur
en hér. T.d. er Jóladagur eini formlega frídagurinn kringum
jólin.
Sonia Stefánsson, forstöðumaður Bókasafns Seyðisfjarðar.