Að Jesús fæddist í Betlehem við upphaf tímatals okkar erum við minnt á um hver jól. Það eru tveir guðspjallamenn sem geyma heimildirnar um fæðingu hans í Betlehem, þeir Matteus og Lúkas. En hvað vitum við í raun og veru um sagnfræðilegt gildi þessara frásagna? Mörgum hefur þótt frásagnirnar af fæðingu Jesú passa grunsamlega vel við spádóminn um fæðingu Messíasar í spádómsbók Míka þar sem segir:

„Og þú, Betlehem, þótt þú sért einna minnst af héraðsborgunum í Júda, þá skal þó frá þér koma sá, er vera skal drottnari í Ísrael, og ætterni hans vera frá umliðinni öld, frá fortíðar dögum.“ (sem sagt nýr Davíð konungur) (Míka 5)

Það sem suma grunar er að bærinn Betlehem sé tilgreindur í guðspjöllunum sem fæðingarstaður Jesú, til að tengja atburð í lífi hans við spádóm í Gamla testamentinu, en ekki af því að hann fæddist þar í raun.

Það mætti auðvitað snúa þessu við og segja sem svo að Jesú hafi raunverulega fæðst í Betlehem og síðar þegar guðspjöllin voru skrifuð, hafi menn tengt spádóminn við hina raunverulegu atburðarrás. Þó að fæðingarsagan sé sett í guðfræðilegt samhengi, þarf það ekki að þýða að hún sé ekki sönn. Svona getur nú verið erfitt að skera úr um sagnfræðilegt gildi texta Biblíunnar.

Samkvæmt fæðingarsögum Mattíasar og Lúkasar fæddist Jesús á meðan Heródes mikli var leppkonungur Rómverja í Ísrael. Það var hann frá árinu 37 fyrir Krist. Nú er það svo að Heródes dó árið fjögur fyrir Krist – fjórum árum áður en Jesú á að hafa fæðst samkvæmt tímatali okkar. Matteus segir svo frá að Heródes hafi sent hermenn til Betlehem til að myrða öll sveinbörn tveggja ára og yngri, eftir að hann hafði fengið fréttina af fæðingu meistarans. Þess vegna hlýtur Jesús að hafa fæðst að minnsta kosti 5 - 6 árum fyrir tímatal okkar, 5 - 6 árum fyrir fæðingu sín!. „Fæðing Jesú“ er sem sagt hugtak sem er notað í sambandi við tímatal. Við teljum frá fæðingu Jesú, „á því Herrans ári“ eins og sagt var fyrr. Þetta hugtak er ekki sagnfræðilegt heldur tilbúið, tímapunktur sem menn ákváðu í byrjun 6. aldar. Þá misreiknuðu menn sig um 5 - 6 ár. Dionysius Exiguus hét sá er var falið þetta reiknihlutverk. Hann bjó í Róm. Áður höfðu Rómverjar gefið árunum tölu og heiti miðað við upphaf Rómaborgar eða heiti rómversku keisaranna. Eftir árið 500 var miðað við fæðingu Jesú. En fæðingarár hans var fest við árið 754 frá upphaf Rómaborgar – sem er sem sagt nokkrum árum of seint.

Ekki má heldur gleyma öðrum mistökum varðandi ártöl sem skrifast á guðspjallamanninn Lúkas. Lúkas segir að Jesús hafi fæðst árið sem Kýreníus var landsstjóri í Sýrlandi og kallaði alla til skráningar fyrir hönd Ágústusar keisara. Eitthvað ruglar Lúkas þar saman árum, því Kýreníus varð fyrst landsstjóri í Sýrlandi árið 6 eftir Krist. Líklegast hefur Jesús þá verið orðinn 12 ára gamall. Og ólíklegt er að það ár hafi slík skráning farið fram, því þá logaði allt í óeirðum í landinu helga – eins og löngum fyrr og síðar.
Svo aftur sé nú vikið að guðspjöllunum tveimur eftir þá Matteus og Lúkas, þá ber frásögnum þeirra af fyrstu hérvistardögum Jesú og uppruna hans á engan hátt saman. Það eina sem þeir virðast vera sammála um er að María hafi verið meyja, trúlofuð Jósef, sem var ekki líffræðilegur faðir barnsins - og að Jesús hafi fæðst í Betlehem.
En síðan leysa þeir vandamál frásagnarinnar hvor á sinn máta. Til dæmis spurninguna um það hvernig stóð á því að Jesús fæddist í Betlehem í Júdeu – þar sem allir vissu að hann var frá Nasaret í Galíleu.

Matteus lætur fjölskyldu Jesú koma frá Betlehem. Hvergi minnist Matteus á fjárhús eða skráningu skattayfirvalda. Þegar stjörnuspekingarnir hans koma til Betlehem til að heiðra barnið, ganga þeir beint „inn í húsið“ (Matt.2:11). Stjörnuspekingarnir (vitringarnir) og sér í lagi stjarnan sem þeir fylgdu, hafa reyndar verið tilefni mikilla vangaveltna í gegnum aldirnar. Hvað var eiginlega þessi stjarna, jólastjarnan sem blikar yfir Betlehem eins og börnin syngja? Það er ekki gott að segja, en hitt er staðreynd að halastjarna sást á himninum um tveggja mánaða skeið árið 5 fyrir Krist – eða með öðrum orðum um það leiti sem Matteus segir frá að Jesús hafi fæðst. Samkvæmt kínverskum stjörnuspekingum var ferill hennar skráður að vori, í mars til apríl – en á þeim tíma hefur Jesús þá líklegast fæðst.

Stjörnufræðingarnir höfðu sagt Heródesi konungi frá hinum nýfædda konungi samkvæmt því sem Matteus segir. Heródes lætur deyða öll sveinbörn tveggja ára og yngri í Júdeu, til að tryggja veldi sitt. Heródes vílaði ekki fyrir sér að láta myrða syni sína þegar hann óttaðist að þeir myndu vaxa sér yfir höfuð og taka af sér völdin. Slík barnamorð hefðu þannig ekki verið honum mikið mál. Engill varar fjölskyldu Jesú við, sem flýr til Egyptalands – og síðar kemur Jesús frá Egyptalandi eins og Móse eftir að Heródes er fallinn frá. Þá flyst fjölskyldan ekki aftur til Betlehem, því einn af sonum Heródesar situr á valdastólnum, segir Matteus. Fjölskyldan flyst til Nasaret. Og þess vegna er Jesú frá Nasaret, en fæddur í Betlehem. En Matteus hefur engar áhyggjur af því að annar sonur Heródesar ræður ríkjum í Galíleu þegar María, Jósef og Jesú koma þangað frá Egyptalandi – og það hefur fjölskylda Jesú ekki heldur.

Lúkas leysir vandamálið með Betlehem með því að láta Maríu og Jósef fara þangað samkvæmt boði keisarans til skráningar. Lúkas hefur aldrei heyrt um stjörnuspekinga, barnamorð eða stjörnu á himnum. Hann lætur Jesús aftur á móti fæðast í fjárhúsi og engla boða fæðingu hans. En ekkert heyrist frá Heródes mikla, sem kippir sér ekkert upp við englasönginn – eða hefur alla vega ekkert af honum frétt og kemur ekki við sögu. Enda flýr fjölskyldan ekki til Egyptalands samkvæmt Lúkasi. Þvert á móti er farið með Jesú til Jerúsalem, höfuðborgar Heródesar, þar sem hann er hreinsaður í musterinu. Og Heródes skiptir sér heldur ekkert af því. Er sama um þessa fjölskyldu, hefur örugglega ekki hugmynd um nærveru hennar.

Tiltækið með að kalla alla af ætt Davíðs saman í Betlehem er líka undarlegt. Á þessum tíma logaði allt í illdeilum milli Rómverja og Gyðinga rétt eins og Palestínumanna og Ísraelsmanna í dag. Rómverjar hefðu aldrei leyft að ættbálkur fyrrum stórkonungs Ísraels hefði fengið að safnast saman á einn stað í hans nafni. Hvað þá hvatt til þess að af slíkum mannsöfnuði yrði! Slíkt hefði verið ávísun á uppþot og ólæti.

Í fæðingarfrásögunum fáum við að heyra að Jesús eignast pabba, eða fósturpabba, sem heitir Jósef. Kannski hét hann í raun og veru Jósef. En kannski bjuggu guðspjallamennirnir nafnið til, einmitt af því að það passaði svo vel við þær áherslur sem þeir vildu koma með. Engill Guðs birtist Jósef aftur og aftur í draumi í fæðingarsögunni hjá Matteusi, til að miðla upplýsingum til hans og koma með leiðbeiningar – og eftir að Jesú fæðist flýr Jósef til Egyptalands með fjölskylduna. Nákvæmlega eins og annar þekktur Jósef í sögu Ísraels – ættfaðirinn Jósef, sonur Jakobs í Mósebókunum. Einnig hann fékk vitranir í draumi og var seldur sem þræll til Egyptalands. Í ættartré Jesú sem Matteus birtir, kemur fram að faðir Jósefs, afi Jesú, hafi heitið – Jakob! Tilviljun? Og þó Matteus láti Jesú fæðast í Betlehem – kannski til að uppfylla spádóma Míka – þá er það staðreynd að Jesús var frá Nasaret, en Nasaret var í Galíleu. Og Galílea er hluti af hinu forna Norðurríki, Ísrael, sem varð til árið 922 fyrir Krist þegar Ísraelsríki Sáls, Davíðs og Salómins klofnaði. Þar átti ættkvísl Efraíms heima samkvæmt hefðinni. Efraím var sonur ættföðursins Jósefs. Afkomendur hans voru allir taldir „synir Jósefs“ . Og þar með var Jesús einnig „sonur Jósefs“, af ættkvísl Jósefs. Sem þarf ekki endilega að þýða að Jósef hafi ekki verið faðir hans. Lúkas birtir líka sína ættartöflu yfir forfeður Jesú. Nær ættartré Lúkasar allt aftur til Adams. Það gerir Lúkas til að leggja áherslu á að koma Jesú sé ekki aðeins fyrir Gyðinga, heldur alla menn. Þessar ættartöflur voru mikilvægar fyrir gyðing- kristna hópa frumkirkjunnar sem trúðu því að Jesús væri af ætt Davíðs og efuðust ekki um að Jósef væri líffræðilegur pabbi hans. En með ættartöflunum lenda guðspjallamennirnir í athyglisverðri mótsögn. Til að ættartöflurnar sýni réttar ættir Jesú, verður Jesús að vera líffræðilegur sonur Jósefs. En um leið segja guðspjallamennirnir að hann sé sonur Guðs. Enda birtast englar ekki Jósef hjá Lúkasi, heldur Maríu, sem er í aðal hlutverki hjá Lúkasi.

Fæðingarsögunum er þannig ekki ætlað að flytja sagnfræðilega annála, heldur leiða okkur í sannleikann um að Jesús sé Frelsarinn, Kristur og Drottinn. Líklegast fæddist Jesús í Nasaret. Pabbi hans hét kannski Jósef. Kannski er nafn Jósefs búið til síðar vegna táknrænnar merkingar þess. Móðir Jesú hét María – eða Mirijam – líklega fæddist Jesús árið 6 – 4 fyrir Krist. Að vori. Alla vega örugglega ekki 25. desember. Annað vitum við ekki um fyrstu æviár Jesú, bernsku og æsku – í raun og veru – ekki fyrr en hann kemur til Jóhannesar skírara fullorðinn maður og lætur skírast í ánni Jórdan. En þar hefst einmitt Jóhannesarguðspjall.

En 25. desember er fæðingarhátíð Krists samkvæmt kirkjunni í hinu gamla Vest- Rómverska ríki. Sú kirkja varð seinna Rómversk- kaþólska kirkjan og lútersku kirkjurnar eru sprottnar frá henni. 25. Desember hafði verið hátíð hinnar miklu sólar í hinni fornu Róm. Rök kirkjunnar fyrir að helga þann dag fæðingunni voru þau, að Jesús hafi verið fullkominn maður og því hlyti hann að hafa verið getinn á fullkomnum degi. 25. mars var talinn fullkomnasti dagur ársins í Rómaveldi, því þá var álitið að heimurinn hefði verið skapaður. Jesús hlaut því að hafa verið getinn þann dag. Sem þýddi að hann hlaut að hafa fæðst 9 mánuðum síðar, 25. desember.

En aðfangadagur, 24. desember, verður dagur fæðingarhátíðarinnar hjá okkur því það er eini dagur ársins þar sem miðað er við hið forna dagatal Gyðinga. Samkvæmt Gyðingum byrjar nýr dagur kl.18.00 að kveldi. Þannig byrjar 25. desember kl.18.00 þann 24. desember, - en einmitt þá hringjum við jólin inn á Íslandi!
Gleðileg jól!