Prédikun flutt í Seltjarnarneskirkju 12. nóvember 2023.
Lexía: 1Kon 17.8-16; Pistill: Post 20.32-35; Guðspjall: Mrk 12.41-44
https://kirkjan.is/kirkjan/kirkjuarid
Á dögunum var maður spurður af
blaðamanni í viðtali í virtu tímariti: „Þér hafið sagt, að átakalínan í
Miðausturlöndum liggi ekki á milli palestínskra múslíma og ísraelskra gyðinga
heldur á milli þeirra sem vilja ekki frið og þeirra sem eru tilbúin til þess að
greiða gjald fyrir frið. Hvert er gjaldið?“ Svarið hljómaði þannig: „Það er
sáraeinfalt: Gjaldið er hæfnin til þess að sýna náunga þínum sömu virðingu og
þú vilt að þér sé sýnd.“
Blaðamanninum fannst þetta svar –
sem við sjáum öll að er að inntaki seinni hluti tvöfalda kærleiksboðorðsins –
nokkuð einfeldningslegt og tjáði efasemdir sínar um að þetta væri einhver lausn
á þeim pólitíska og landfræðilega hnút sem ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs
væri í. Viðmælandi hans viðurkenndi að svo væri og að það yrði erfitt að leysa
þann hnút og myndi ekki gerast á næstunni en hann tryði því samt að það myndi
takast á endanum með því að aðilar hættu að fyrirlíta hvor annan. Ísraelar og
Palestínumenn væru dæmdir til þess að búa saman á þessu svæði og því væri
enginn annar möguleiki í stöðunni en að setjast aftur að samningaborðinu sem
Jassir Arafat og Jitzak Rabin sátu við á sínum tíma og finna praktíska lausn á
því að skipuleggja tvö sjálfstæð ríki Ísraels og Palestínu.
Sá sem þannig talar heitir Rami
Elhanan, 73 ára ísraelskur gyðingur sem býr í Jerúsalem og hann var í viðtali
sem birtist í þýska fréttatímaritinu Spiegel 4. nóvember sl. En hann var aðeins
annar af tveimur viðmælendum. Hinn viðmælandinn heitir Bassam Aramin, 55 ára
palestínuarabi sem býr í Jeríkó. Þeir eiga það sameiginlegt að hafa báðir misst
barnunga dóttur í átökunum fyrir botni Miðjarðarhafs. Dóttir Elhanans lést 1997
14 ára gömul þegar hryðjuverkamaður á vegum Hamas sprengdi sig í loft upp en
dóttir Aramin var aðeins 10 ára á leið heim úr skólanum þegar ísraelskur
landamæralögreglumaður skaut hana til bana árið 2007. Með sameiginlega reynslu
af slíku tagi myndi maður ekki ætla að þessir tveir menn teldu sig eiga nokkuð
sameiginlegt þess fyrir utan nema ef vera skyldi hatrið; en því er þveröfugt
farið. Þeir heilsast með því að kalla hvor annan „bróður“ og hafa verið bestu
vinir í mörg ár. Þeir tilheyra samtökum sem nefnast The Parents Circle, sem
stofnuð voru 1995 og samanstanda af 600 gyðinga- og arabafjölskyldum sem misst
hafa ættingja í átökunum og berjast fyrir friði í Ísrael og Palestínu. Saman
hafa þeir ferðast bæði um heimahaga sína sem og um allan heim til þess að tala
fyrir samtali og friði á milli stríðandi fylkinga – eitt par af mörgum álíka í
samtökunum. Í ljósi yfirstandandi atburða er saga þeirra svo hjartnæm að hún er
í raun tilbúin fyrir hvíta tjaldið eins og blaðamaður Spiegel orðar það. Og
enda hafi enginn annar en Steven Spielberg það í bígerð.
Það er eitthvað óendanlega dýrmætt
við það að lesa slíka frásögn – þótt það sé bara eitt viðtal – til mótvægis við
allar hinar fréttirnar sem tröllríða fjölmiðlum og samfélagsmiðlum daglega, af
blóðsúthellingum, hatri og hryllingi – fréttum sem skilja ekkert annað eftir en
fullkomið vonleysi um að friður muni nokkurn tíma komast á í landinu sem fyrir
gyðingum, kristnum og múslimum er „landið helga“. En fólk eins og Elhanan og
Aramin og fjölskyldurnar allar í The Parents Circle sýna að möguleikinn á
friðsamlegri lausn er til staðar svo lengi sem slíkir friðmælendur eru til
staðar. Og það má ekki sópa þeirri von
út af borðinu eins og hefur orðið æ meira áberandi síðastliðin ár og kannski
áratug í opinberri umræðu um ástandið, þ.e. að lýsa tveggja-ríkja-lausn Arafats
og Rabins dauðadæmda. Elhanan og Aramin tala um tvö ríki hlið við hlið sem einu
raunhæfu lausnina og á það hafa helstu heimsleiðtogar einnig lagt áherslu
undanfarnar vikur.
En vonleysi andspænis þessu ástandi
er auðvitað fullkomlega skiljanlegt og það er vonleysi fönikísku ekkjunnar frá
Sarefta í lexíu dagsins líka. Það er þurrkur og uppskerubrestur og hún á aðeins
hnefafylli af mjöli og örlitla olíu og hún sér ekki fram á það í náinni framtíð
að geta útbúið aðra máltíð handa sér og syni sínum. En þá birtist útlenskur
maður, Ísraelíti, og biður hana að útbúa fyrir sig máltíð. Eðlilega skorast hún
undan í ljósi skorts síns en lætur þó undan og bakar handa honum lítið brauð úr
hluta af mjölinu þegar Elía sannfærir hana um að ef hún geri það muni mjölið og
olíuna ekki þrjóta þangað til fari að rigna og náttúran gefi sína eðlilegu
uppskeru á ný. Vonleysi ekkjunnar er algjört og hún er sannfærð um að vís dauði
blasir við. Og kannski skiptir það þá ekki svo miklu máli hvort hún taki hluta
af mjölinu og olíunni og gefi Elía.
En frásögnin gefur samt skýrt til
kynna að ekkjan eigir von í fyrirheiti Elía, eins fráleitt og ótrúlegt það er,
og það meira að segja af munni útlends manns sem er spámaður annars guðs en
hennar, guðs sem hún lítur ekki svo á að beri skylda til að koma henni til
hjálpar. En rökvísi frásagnarinnar felst í því sem persóna Elía og höfundur
frásagnarinnar þykjast vita en hún veit ekki og það er sú „staðreynd“ að það er
bara einn Guð sem fæðir jafnt Fönikíumenn sem Ísraelíta. Hann er formlega guð
Elía sem talar fyrir munn hans en hann reynist fönikísku ekkjunni líka Guð sem
fæðir og lífgar. Fönikíumaðurinn og Ísraelítinn, ekkjan og Elía, standa saman
undir merkjum lífsins Guðs, sem er sannarlega Guð og skapari allra manna. Guð
sem spyr Kain á akrinum: „Hvað hefurðu gert? Blóð Abels, bróður þíns, hrópar
til mín af jörðinni.“ Kain sem hafði svarað eftirgrennslan Guðs eftir Abel með
hinum fleygu orðum: „Það veit ég ekki. Á ég að gæta bróður míns?“
Saga Kains og Abels er saga
mannsins en hún er ekki eina saga mannsins. Sagan af miskunnsama Samverjanum er
einnig saga mannsins, miskunnsama Samverjanum sem segir við gyðinginn sem hann
finnur í blóði sínu: „Bróðir minn. Ég skal gæta þín.“ Eins og Bassam Aramin og
Rami Elhanan segja hvor við annan.
Þegar ég las viðtalið við þessa
ólíklegu vini varð mér líka hugsað til eyris ekkjunnar, fátæku ekkjunnar í
guðspjalli dagsins sem gefur af skorti sínum til þess að gera skyldu sína og
til þess að vinna hina góða brautargengi. Þeir hafa misst börnin sín og
líklegustu afleiðingarnar af því hefðu verið þær að festast í því að hata
„óvininn“ – ekki bara einstaklingana sem tóku líf barnanna þeirra heldur
þjóðina sem þeir tilheyrðu. En sú sorglega staðreynd að það eru algengustu
viðbrögðin við slíkum hörmungum skýra að hluta til hatrið sem ríkir.
En eins og fátæka ekkjan gefur af
fullkomnum skorti sínum ákveða þeir að gefa úr hyldýpistómi síns óbærilega
missis – og gjöf þeirra beggja er kærleikur, einmitt sú birtingarmynd kærleika
sem Páll talar um í pistli dagsins og seinni hluti tvöfalda kærleiksboðorðsins
er að tala um og Jesús teygir á enn frekar með því að láta það ekki aðeins ná
til „náunga síns“ heldur einnig til „óvinar“ síns. Það væri misskilningur að
halda að þessi kærleikur sé spurning um persónulegar tilfinningar; hann snýst
ekki um að manni líki við þennan eða hinn. Þessi kærleikur snýst fyrst og
fremst um meðvitaða virðingu fyrir öðrum manneskjum og rétti þeirra til lífs í
reisn. Það má með góðum rökum halda því fram að merking sagnarinnar „að elska“
á hebresku sé í grunninn að hafa e-ð í hávegi og sú krafa að elska náungann
eins og sjálfan sig merki því að leggja hans eða hennar rétt og hagsmuni að
jöfnu við eigin rétt og hagsmuni. Að láta sér annt um ekkjuna,
munaðarleysingjann og útlendinginn er sprottið úr þessu viðhorfi og einnig þeirri
trúarsannfæringu að öll séum við Guðs börn og jafn dýrmæt í augum hans. Þessi
krafa hefur því ekkert með ást að gera eins og við upplifum hana gagnvart
fjölskyldu okkar og bestu vinum. En engu að síður er hún nógu mikil áskorun: að
virða rétt og hagsmuni annarra eins og um sína eigin væri að ræða.
Þegar öllu er á botninn hvolft snýst
þessi kærleikur um frið, um að í samfélaginu ríki ástand sem geri sérhverjum
íbúa þess kleift að njóta öryggis og velsældar.
Þess vegna segir Elhanan að gjald
friðarins sé hæfnin til þess að sýna náunga sínum sömu virðingu og maður vill
sjálfur njóta, að vera tilbúinn til og taka ákvörðun um að elska náunga sinn
eins og sjálfan sig. Og í orðum Jesú um að elska óvini sína felst eðli máls
samkvæmt sú krafa að hætta að líta á óvini sína sem óvini og fara að líta á þá
sem náunga sinn. Og það er nákvæmlega það sem þeir Bassam og Elhanan og öll hin sem tilheyra fjölskyldunum 600 í
Parents Circle hafa gert. Og á meðan slíkir vitar brenna er enn von um að náist
til lands og hlutverk kirkjunnar og kristinna manna yfirleitt hlýtur að felast
í því að vera slíkum vitum ljósmeti og að vera sjálf slíkir vitar vonarinnar.
Dýrð sé Guði: Föður og syni og heilögum anda. Svo sem var í upphafi, er enn og verða mun um aldir alda. Amen.
