I Skartaðu, drottning! Reistu hlið þín hátt sem dómkirkju á degi þessum hæfir. Við fögnum tveggja og hálfrar aldar ævi með þér og undrumst oft að hirðir þinn sem ráð og umsjón hafði á Hólastað fékk sannfært konung sinn við Eyrarsund um nauðsyn þess á hörðum eymdarárum að gleyma ekki Guði.
Og biskup vann þrekvirki er þú varst honum reist sem jörð og skapað allt í heimi heyrir. Sá kóngur dýrðar hefur hornstein lagt síns húss og lét það njóta náðar sinnar. Áður en verkið hófst var haft á orði að fráleitt væri að fyrirmuna því húsi að verða uppbyggt á þann máta sem Herrann sjálfur hefði ætlast til. Til fjalls var horft og sandsteinn sóttur þangað, fokefnasalli er umbreyttist við eldgos og í sér geymir brot úr sögu jarðar.
Hann þéttist við háan hita undir fargi og þáði af eldraun þeirri rauðan lit. Kaldara þótti þeim sem ráðnir voru til grjótvinnu og fengu orð í eyra frá yfirsmið sem hvorki kunni að meta atferli þeirra, fas og hugarfar né kröfur um hærra kaup og föt og fæði, vettlinga, tóbakstölu og brennivín! Og bændur þeir sem þurftu að leggja fram þegnskylduvinnu eftir konungs boði létust nú margir sjá í hendi sér að betri væri vist á Brimarhólmi. Þreytu og lífsfórn þeirra man nú enginn fremur en þeirra er þá voru yfir settir og áttu ei heldur sjö dagana sæla.
Verk þeirra lifa í veggjum þessa húss, í efni, gerð og anda Hólakirkju og öllu sem þar hefur átt sér stað og hún veit ein þótt mæli hún máli þagnar af trúnaði við lífsins dulardjúp. Þar kom þó sögu að sumum þótti ráð að reiða sleggjur hátt til höggs og brjóta steinkirkju hlaðna úr heimafengnu efni, sem aldrei fannst nein eldri á landi hér. Gagnvegir lágu um aldir heim að Hólum uns hnignun og eyðing lögðust þar á eitt. Um stund var gatan grárri sinu vaxin. Þá lágu leiðir heiman, ekki heim og staðurinn var reisn og stolti rúinn. Kirkjan sem oft var breytt og síst til bóta beið nú þess dags sem sneri vörn í sókn.
Sú tíð er liðin, þeirri þoku létt. Dómkirkjan hefur öðlast æskusvip og laðar til sín fólk af fjærstu ströndum og eigin þjóð í leit að sjálfri sér, því hér er varðveitt brot af arfleifð okkar og erlent góss um langa vegu komið. Í rúmar skorður fellur fornt og nýtt í sátt og friði siða og kirkjudeilda. Það skóp þann ljóma er lék um þetta hús og ennþá skín og á hér griðastað. Og samt er eitt þitt hlutverk, Hólakirkja: að opna faðm þinn öllum börnum Guðs og láta klukkur kveðja þau til fylgdar við Krist sem nakinn drúpir höfði á vegg og mælti: „Ég verð með þér allt til enda.“
Fyrirheit hans um föðurland á himnum fer yfir landmörk þess sem hugur nemur, en helgur andi hlífir gröfum þeirra sem hlutu leg í garði öld af öld við kirkjuna og halda hljóðan vörð um hana bjartan dag og myrka nótt þar undir moldum, ósýnilegt félag. II Morgun í júní kom hér kona ein kurteis og þokka gædd í svip og fasi; á göngu sinni sól í heiði skein við sumarilm af birki og slegnu grasi. Kyrrðin var djúp er gest að garði bar sem gekk í kirkju inn og tafði lengi og senn hafði ég hlotið við því svar að hennar land var „Frakka mæra vengi“. Það sýndu örfá orð í gestabók: „Loks! Eitthvað sem á horfna tíma minnir!“ Og allan vafa af sú brýning tók um ábyrgð þess sem fornum arfi hlynnir. Fannst henni svipur heimsins orðinn eins, um allar jarðir fast í leirinn greyptur, að ferð um Ísland ei væri til neins og eybúinn í sama móti steyptur? Var heimur orðinn henni kálfskinn eitt uns hér í þessum dal á Norðurlandi sem sagði henni áður ekki neitt leið andvarp heitt af gleði og brjóstið þandi? Hvað var það sem um huga hennar fór á heiðri morgunstund í ró og friði er þögul stóð í Hólakirkju kór sem kveður við af margra alda niði? Það veit hún ein, en gestsins auga er glöggt og gott hans skörpu sjón og raun að hlíta. Um dýra arfleifð orðið getur snöggt ef ekki þess er gætt hvað síst má slíta. III Inn er gengið í guðshús þetta hægum skrefum af hlaði steinlögðu undir vernd almáttugs Guðs og Friðriks fimmta, fylkis Dana. Standa í forkirkju sterkir viðir, komnir þangað úr kirkju Halldóru. Bera þeir uppi ungar klukkur. SOLI DEO SIT GLORIA. Grafletur gefur að líta. Sefur þar í vegg Sabinskys dóttir, neisti af Guðs góðu sköpun til árnaðar mannvirki moldarbarna. Augum mætir er inn kemur málað tréverk í mildum litum, mosagrænt, blágrátt, brúnt og rautt, en milligerð skilur skip og kirkju. Af fótstykki fornrar róðu skáblínir skondinn á svip Einar biskup upp til skýja en Ingibjörg mænir auðmjúk til hæða. Hanga úr lofti ljósahjálmar inn af kórdyrum og yfir gangi. Gólf þekja hellur úr heimafjalli slípuð af fótum ferðamanna. Starsýnt þeim verður á stúkur tvær með höfðum og vængjum verndarengla, skreyttar kvenmyndum megindyggða framan við Biskups- og Frúarsæti. Prédikunarstóll, staður orðsins, merktur guðspjalla- mönnum fjórum, hefur sér yfir tákn heilags anda, fannhvíta dúfu nær Frúardyrum. Það er í sögnum að börnum brygði er augum litu í líkamsstærð Herrann kvalinn á krossi hanga en konur einatt í öngvit féllu. Undrum sætir afrek Guðmundar: skírnarsár höggvinn og skorinn í kléberg, komið um haf í hendur listasmiðs, skilgetið barn barokkaldar. Frá Nottingham runnin, nokkuð skert, er tafla einstök úr alabastri um píslir Drottins og dýrð upprisu, mögnuð dulúð og mýkt lita. Á kórveggjum njóta náðar grafletur Gísla konrektors og máluð, gyllt minningartafla Ingibjargar Benediktsdóttur. Oft var hinsta hvíla búin frægum biskupum fyrri alda og konum þeirra í kór inni, hlöðnum lofi á legsteinum. Einn var sá sem okkur færði Heilaga ritningu á heimatungu og sig í auðmýkt aðeins nefndi „syndara Guðs“ á sínum steini. Málverk sem sýnir svip hans í elli hangir í kór og heldur vörð um opna bók undir gleri, Guðbrandsbiblíu gerða á Hólum. Altari reisti úr rauðum sandsteini Auðun rauði fyrir öldum sjö. Gegna hér enn auðunarsteinar hlutverki sínu á helgum stað? Hvítir hnúðgylltir hornstólpar og gráður málaðar girða altari en á því hvílir innst við kórgafl Hólabríkin, gjöf herra Jóns. Myndverk útskorið, málað og blaðgyllt sýnir við krossinn sorg á jörðu en yfir birtir við ásýnd helgra manna og meyja sem morgun boða. Vængjum var lukt á lönguföstu brík, opin öllum er aftur skein á stjaka, kaleika og kertahjálma páskasólin í sinni dýrð. Nýjust gripa og gjafa eru orgelverk fagurt, altarisdúkur og minningargjöf mætra hjóna, kápan sem biskup ber á herðum. Þér ber, drottning, þökk og auðmýkt er við þokumst gegnum orgelbrim vöktuð af Kristjáni kóngi sjötta héðan út undir himin Guðs.
Ljóð flutt á Hólahátíð 18. ágúst 2013 á tveggja og hálfrar aldar afmæli Hóladómkirkju.
