Umræðan um trú og meðferðarúrræði undanfarnar vikur leiðir hugann að merkri ævisögu eftir mannfræðinginn Sigríði Dúnu Kristmundsdóttur um konu sem margir töldu ofsatrúar en hún helgaði líf sitt alkóhólistum og utangarðsfólki seinni hluta ævi sinnar. Það var Ólafía Jóhannsdóttir sem fyrir aldamótin 1900 var farin að boða nauðsyn þess að Íslendingar eignuðust eigin háskóla, heimavist fyrir hjúkrunarkonur og menntastofnun í heilbrigðisvísindum en ekki skildu yfirlæknar þess tíma þá nauðsyn. Næsta áhlaup í heilbrigðismálum kom frá St. Jósefssytrum sem tókst að stofna fyrsta nútímlega sjúkrahúsið á Íslandi. Þessar konur sem voru svo „ofsafengnar“ í trú sinni að þær neituðu sér um flest þau gæði sem nútímafólk telur sjálfsögð létu sig heldur ekki muna um að reka barnaskóla með háum gæðastaðli.
Þórarinn Tyrfingsson yfirlæknir á Vogi og stjórnandi SÁÁ á mikinn heiður skilinn fyrir störf sín að heilbrigðismálum fyrir fórnarlömb áfengissýki og fíkniefna og má kalla hann spámann þjóðarinnar á því sviði. Í málflutningi sínum hefur hann hins vegar misnotað trúarhugtakið. Það er alvarlegt mál að hann sem yfirlýstur fulltrúi fagfólks í landinu skuli ítrekað viðhafa gífuryrði á borð við öfga- og ofsatrúarhópa um lögleg og fjölmenn trúfélög á borð við Hvítasunnukirkjuna. Slíkur málflutningur grefur ekki aðeins undan trúverðugleika hans sem fagaðila sem sé fær um að annast fólk úr röðum a.m.k. hvítasunnumanna heldur getur hann hæglega fælt ýmsa sem á þurfa að halda frá því að leita til þeirra stofnana sem hann er í forsvari fyrir auk þess sem orð hans geta stuðlað að tilhæfulausri tortryggni og andúð og jafnvel einelti í garð hlutaðeigandi.
Það skiptir jafnframt máli hvaða merking er lögð í hugtakið æðri máttur ekki síst þegar verið er að líkna sjúkum. Kjarninn í kristinni trú að þessu leyti felst í aldagömlum játningum og kirkjuþingssamþykktum sem ganga út á það að jafnframt því að frelsarinn Jesús Kristur var Messías var hann einnig sannur maður. Þarna er lykillinn að mannskilningi kristninnar og allrar kærleiksþjónustu í nafni hennar. Jesús benti á utangarðsmanninn sem allir ganga fram hjá og segir: „Ég er þar.“ Skipuleg kristin samtök og trúaðir einstaklingar hafa gegnum aldirnar sinnt líknarþjónustu og sálgæslu á þessum grunni og úr hugmyndafræði þeirra hafa fagstéttir og sérfræðingar smám saman þróað meðferðarúrræði sín. Sú starfsemi sem hvítasunnumenn hafa rekið í Hlaðgerðarkoti í nokkra áratugi er til fyrirmyndar og þeir sem vilja dæma hana úr leik á þeim forsendum að þar ráði ofsatrú ríkjum eru bæði komnir út fyrir mörk fagmennsku og velsæmis í opinberri umræðu. Að trúarhópar sinni líknarþjónustu og jafnvel meðferð er sjálfsögð mannréttindi að því tilskyldu að slíkt sé gert á faglegum forsendum í tengslum við yfirvöld.
Það er vandmeðfarið að tala um trúmál, hvort sem er út frá formerkjum guðstrúar eða guðleysis, við fólk sem á um sárt að binda vegna félagslegra aðstæðna, vímuefna og sjúkdóma. Hjá því er þó oft ekki komist vegna þess að trúin er að mati margra fræðimanna samofin sjálfsmynd sérhvers einstaklings og kemst enginn hjá því að glíma við ýtrustu spurningar mannsins um þjáninguna, réttlætið og dauðann á lífsleiðinni, allra síst þegar staðið er á tímamótum. Þess vegna er nauðsynlegt að fagaðilar hafi grundvallarþekkingu á helstu birtingarmyndum trúarinnar og geti auðsýnt viðeigandi nærgætni og dómgreind þegar hana ber á góma. Það er viðtekið sjónarmið í þjóðfélaginu að gæta þurfi að andlegum og trúarlegum þörfum fólks á sem flestum sviðum mannlífsins, m.a. innan stofnana sem fólk þarf að sækja til á viðkvæmustu stundum lífs þess. Taka má undir að ekki er öll trúarleg boðun af hinu góða, til eru trúarhugmyndir sem geta valdið fólki andlegu og líkamlegu heilsutjóni, svo sem vegna afneitunar á raunverulegri orsök sjúkdóma og höfnunar á úrræðum við þeim. En gagnrýni á slík trúarleg sjónarmið þarf að vera málefnaleg og laus við gífuryrði og einfeldningslegar alhæfingar. Sömuleiðis væri ekki við hæfi að fagaðilar gengju út frá bláköldu guðleysi í umönnun skjólstæðinga sinna því að slíkt gæti slökkt síðasta vonarneista þess fólks sem er örvæntingafullt og viðkvæmt.
Geðlæknirinn C.G. Jung, einn af hugmyndafræðingum AA samtakanna, bendir á að persónulegt lífsuppgjör sé nátengt spurningum um tilgang lífsins og er það almætti sem hann talar um í þessu sambandi sömuleiðis nátengt andlegri vellíðan, heilbrigði og sátt við lífið. Á máli sálfræði hans er þetta almætti sem ýmsir kalla Guð nefnt æðra sjálf og því þurfa allir að mæta og máta sig við það á einn eða annan hátt eftir að þeir komast til vits og ára. Vísindin koma auðvitað til greina þegar talað er um æðri mátt en þau eru komin í valtan valdastól séu þau tignuð sem Guð því að þar er alltaf verið að koma með nýjar niðurstöður. Grundvallarforsendur þeirra hafa gjörbreyst í tímans rás og ekkert segir að endanlegar niðurstöður um heimsmynd þeirra liggi fyrir.
Gamlar bækur geyma oft mestu sannindin, svo er með læknaeiðinn og hið tvöfalda kærleiksboðorð Krists.
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 28. janúar 2007, bls. 47.
