Á öllum tímum hefur ljósi trúar verið varpað á brennandi málefni líðandi stundar. Trúin lifir og hrærist í straumkasti tímans en er ekki lokuð af og á eintali við sjálfa sig. Hún er á vissan hátt samtal; í samtali mannsins við Guð liggja rætur að samtalinu við samfélagið og aðrar manneskjur. Þar skýst fyrst upp á yfirborðið náungakærleikurinn sem svar við hinn frægu spurningu: „Á ég að gæta bróður míns og systur minnar?“ En hann beinist ekki aðeins að manneskjum heldur og nánasta umhverfi. Sjálfri náttúrunni.

Sjálfbærni er leiðarljós

Kirkjuþing 2018 samþykkti þingsályktun um umhverfismál og þar segir meðal annars: „Lífið og tilveran öll er sköpunarverk Guðs. Lífið er heilagt og hefur eigið gildi. Manneskjan er hluti af náttúrunni en ekki yfir hana hafin. Hún ber jafnframt sérstaka ábyrgð vegna stöðu sinnar í sköpunarverki Guðs samkvæmt gyðing-kristinni hefð. Þeirri ábyrgð fylgir sú siðferðilega skylda að hlú að öllu lífi. Hlutverk mannkyns er að yrkja jörðina, vernda hana og næra, og nýta gæði hennar af umhyggju og virðingu með sjálfbærni að leiðarljósi.“
Ábyrgð manna er mikil og þeir geta ekki valsað um veröldina eins og himnakóngsins lausamenn. Þvert á móti verða þeir að ganga um náttúruna sem væri hún hvort tveggja í senn stofa Guðs og prýði, eldhús og forðabúr. Aldingarður og uppspretta allra lífsins gæða.
Í ljósi þessa var því vel til fundið að verja miklum hluta nýliðinnar prestastefnu í umræður um umhverfismál. Ekki svo að skilja að kirkjan hafi þagað um þau mál. Alls ekki. Mjög víða hafa kröftugar umræður verið um þessi mál úti í söfnuðum og víðar á kirkjulegum vettvangi.
Vonandi hefur prestastefnan blásið afli og eldi, anda og ákafa, í brjóst þeirra er hana sóttu og þá sérstaklega hvað umhverfismálin snertir. Gaman var í það minnsta að sjá og heyra að áhugi var mikill á málinu og umræðan frjó og ekki síst í matar- og kaffihléum. Erindin voru líka mjög svo áhugavekjandi og gafst ekki kostur á að sækja þau öll, fólk varð að velja á milli. Vil þó nefna að fyrirlestur dr. Halldórs Björnssonar um loftslagsbreytingar var einstaklega góður og uppfræðandi, frábær inngangsfræði í þeim efnum fyrir þau og þar á meðal undirritaðan sem eru byrjendur í faginu – ef svo má segja.

Sporin okkar

Það hefur aldrei þótt gott að arka inn og spora út um öll gólf. Menn hafa fengið orð í eyra fyrir slíkt athæfi og ekki nema von. Skipað að þrífa upp eftir sig. En það hefur hins vegar þótt eftirbreytnivert að skilja eftir sig spor og þá í jákvæðri merkingu – eitthvað sem er þess vert að huga að og velta fyrir sér. Draga jafnvel lærdóm af. Svo er ekki heldur gott til afspurnar að skilja ekki eftir sig nein spor eða standa ætíð í sömu sporum. Annað hvort ber það vott um dauðyflishátt eða leynipukur. Ekki má svo gleyma hinu mörgu víxlsporum sem ekki eru eftirsóknarverð en við stígum engu að síður alltof oft – svo ekki sé nú minnst á ógæfusporin. Stígum frekar gæfuspor.
Þau eru semsé mörg sporin sem við skiljum eftir hér og þar. Umhverfið geymir þau – allar tegundir sporanna. Manneskjan getur greinilega ekki gengið hér leyndardómsfull um garða í trausti þess að enginn sjái til hennar, góðra verka sem og slæmra, eins og skötuhjúin forðum daga í umhverfisparadísinni Eden sem varð í skyndilegri nekt sinni litið á skjá himinsins þar sem reyndar stóð ekki „Error“ heldur annað því skylt: „Hvar ertu?“.
Allt er skráð þá vel er að gáð, sporin djúp og grunn, smá og stór. Hvílíkur er sá hinn harði diskur!
En við erum hvött til „að spora ekki náttúruna út.“

Vistspor

Í umhverfisfræðinni er talað um vistspor. Æskilegast er að það sé sem nettast sem svífandi fis ballettfótarins – helst ekki neitt en það er nú sennilega ógerlegt. Þetta spor er merki sem við skiljum eftir okkur í umhverfinu án þess að gefa mikinn gaum að því – þetta eru verksummerki okkar í hversdeginum hvort heldur akstur með aðra hönd á stýri eins og mjólkurbílstjórinn forðum daga eða kvöldverður þar sem rauðblæðandi nautasteik hvílir á skreyttum diskinum. Vistsporið mælir magn náttúrulegra gæða jarðarinnar sem mannkynið notar í neyslu sína. Gæði jarðar eru með öðrum orðum auðlind sem sótt er í til að fóðra neyslu okkar. Og allar lindir geta gengið til þurrðar. Ekki þarf að fara mörgum orðum um tröllslegan neysluham nútímans.
Vistspor þjóðanna eru misstór eins og gefur að skilja. Víða er fullyrt að vistspor okkar Íslendinga sé býsna stórt miðað við fólksfjölda – það kemur kannski ekki á óvart – eða hvað? „Stórasta“ þjóð í heimi?
Fólk er semsé hvatt til að skilja eftir sig sem grynnsta og umfangsminnsta vistsporið. Nú þurfum við Íslendingar að taka á okkar stóra í þessum efnum. Þar hefur kirkjan líka hlutverk. Ekki bara út frá guðfræðilegum sjónarmiðum sem kristallast í náungakærleika heldur og ábyrgri siðferðislegri afstöðu gagnvart gjöfum skaparans.

Græna kirkjan

Ánægjulegt er að margir söfnuðir hafa stigið græn skref og velta fyrir sér hvernig hægt er að stíga enn fleiri. Minnka vistsporið. Þetta er vinna sem krefst samtals sem á rætur eins og fyrr sagði í kærleika til jarðarinnar, náungakærleika. Jörðin, Guðs góða sköpun er náungi okkar. Hér er í raun hvert safnaðarbarn kallað á sínum heimavettvangi til að huga að til dæmis rekstri kirkjunnar hvað snertir öll innkaup og orkunotkun, flokkun sorps og pappírsnotkun, sama á við um safnaðarheimilin og yfir höfuð allt safnaðarstarf.
Efna mætti til dæmis til „plokkguðsþjónustu“ í sókninni þar sem söfnuðurinn færi út á vettvang til að tína rusl og að því verki loknu myndi fólkið setjast niður á góðum stað og þar yrði guðsþjónusta eða helgistund höfð um hönd. Sjálfbærni er leiðarljósið – að kirkjan verði lífræn kirkja í margvíslegum skilningi!
Á prestastefnunni flutti danskur prestur, sr. Martin Ishöj, dr. theol., ljómandi gott erindi um grænu kirkjuna í Danmörku. Hann koma víða við og það var athyglisvert að hlýða á hann. Nánar má lesa um grænu kirkjuna hér: gronkirke.dk.

Kirkjuspor

Svona í lokin má skjóta því að hvort tilefni væri að koma ýta úr vör verkefni sem kalla mætti kirkjuspor. Verkefnið fælist í mjög svo umhverfismiðuðu starfi í viðkomandi kirkju – eða sókn – rekstri og öllu sem að henni lýtur. Þetta mætti auðvitað útfæra með ýmsum hætti. Hafa fleiri útiguðsþjónustur þegar veður leyfir, svo dæmi sé nefnt. Hver kirkja gæti komið sér upp útialtari í garði kirkjunnar – á sama hátt og útikennslustofur hafa rutt sér til rúms í skólunum. Sem fyrr er hægt að virkja börn og unglinga – líka foreldra. Nú reynir bara á hugkvæmni hvers og eins!
Þó verða menn að gæta þess líka að ganga ekki í „umhverfisklaustur“ – ef svo má segja – hætta nánast að draga andann og njóta lífsins af ótta við að þramma ógætilega um Guðs grænu náttúruna – þora ekki að tylla fæti sínum niður á jörð Guðs því vistsporið ógurlega traðki þá niður með húð og hári eins og spor tröllsins sem býr í fjallinu. En náttúran er vettvangur manneskjunnar og hún verður að finna sinn óttalausa meðalveg. Kirkjusporið væri kannski æfing í því?