Í fjölmenningar- og fjölhyggjusamfélagi okkar í dag úir og grúir af alls konar trúarskoðunum og mannskilningi enda ríkir trúfrelsi á Íslandi. Mannréttindasáttmáli Sameinuðuþjóðanna kveður á um að allir menn skulu vera frjálsir hugsana sinna, sannfæringar og trúar, Barnasáttmálinn kveður sömuleiðis á um tjáningafrelsi barna og rétt þeirra til sjálfstæðrar hugsunar, sannfæringar og trúar. Krafan um umburðarlyndi er tryggð í Stjórnarskrá Íslands og kemur fram í Lögum um grunnskóla (2008). Skólinn er fræðslustofnun sem er fyrst og fremst ætlað að miðla þekkingu og auka skilning barnanna á kristinni trú jafnt sem öðrum trúarbrögðum og stuðla að umburðarlyndi og víðsýni.
Þetta frelsi er stórkostlegt en er jafnframt vandmeðfarið. Það kallar á fleiri spurningar eins og hvað sé gott uppeldi og hvernig sé best að byggja upp sjálfstæðar og ígrundaðar skoðanir og lífsgildi hjá barninu því rannsóknir sýna að afstöðuleysi geti stuðlað að rótleysi og ósjálfstæði.
Hvað er gott uppeldi?
Hægt er að skilgreina uppeldi sem það að leiða barn til þroska, kenna því, leiðbeina og annast það, með það að markmiði að barnið verði ábyrgur, sjálfstæður og kærleiksríkur einstaklingur. Að miðla líkamlegri og andlegri næringu til barnsins s.s. hollri fæðu, ást og umhyggju og miðla til þess lífsviðhorfum svo það öðlist stað til að standa á svo það viti hvert það er og hvar það stendur. Eitt það mikilvægasta sem barnið fær í uppeldinu er því að eignast traustan grunn, rætur til að standa á, sem það síðan getur endurskoðað eins oft og það þarf á lífsleiðinni. Mikilvægt er að gera sér grein fyrir að þöggun, þ.e. að tala ekki um hlutina við barnið er líka innræting. Barnið fær þau skilaboð að þeir hlutir sem ekki er rætt um skipti ekki máli og fáfræði býður upp á fordóma. Trúarlegt uppeldi er að miðla trúarskoðunum í orði og verki til barnsins. (Sigurður Pálsson 2001)
Þessar spurningar eru sameiginlegar öllum mönnum og enginn getur lifað í tómarúmi. Trúin er hugmyndakerfi sem hjálpar manninum að skilja sjálfan sig og aðstæður sínar. Með trúarbrögðunum reyna menn að lifa í samfélagi við þau öfl sem þeir trúa á og það hefur áhrif á hugsanir, sálarlíf, tilfinningar, vilja og atferli. Mikilvægt er að gera sér grein fyrir að guðleysi er líka viss trúarafstaða því í henni er fólgin ákveðin hugmyndafræði.
Trúarblanda skapar óskýra sjálfsmynd hjá fólki
Menn aðhyllast mismunandi mannskilning og trú, sumir trúa að til sé líf eftir dauðann en aðrir ekki. Sérfræðingar telja að blanda af trúarskoðunum skapi óskýra sjálfsmynd hjá fólki sem leitar þá að öryggi í efnislegum þáttum sem leiði af sér efnishyggju. Nútímamenning kennir mátaðu og prófaðu skoðanir sem getur gert börn ráðvillt.
Erik Erikson taldi mikilvægt fyrir manninn að trúa því að til sé æðri máttur sem hægt sé að treysta, máttur sem skapað hefur heiminn og komið reglu á hann. Væri trúarþörfinni ekki fullnægt í trú á Guð væri hætta á að henni yrði fullnægt hjá leiðtogum eða stefnum, trúarlegum eða pólitískum, sem hefðu alræðistilhneigingu.
Kristin trú felst í trausti á Guði föður sem er kærleikur sem beinist að öllum án manngreinarálits. Kristindómurinn leggur áherslu á fyrirgefningu og sættir milli Guðs og manna og manna á milli. Kristin siðfræði leggur áherslu á góða breytni en snýst ekki aðallega um boð og bönn heldur um hvatningu til að gera náunganum gott.
Mikilvægt er að gera sér grein fyrir að hægt er að misnota trúna eins og allt annað. Trúarlega heilbrigður einstaklingur er sá sem er frjáls í trú sinni (P.Tillich.). Hann getur endurskoðað trúna eftir þörfum, farið frá henni og komið til hennar aftur. Trúarlega óheilbrigður einstaklingur er sá sem er þræll tiltekinna trúarbragða. Trúarlegt óheilbrigði birtist t.d. í einstrengingshætti viðvíkjandi kennisetningum og helgisiðum og viðleitni til að komast í algleymi sem eyðir persónuleika viðkomandi. Trúin getur bæði stuðlað að bættri geðheilsu og stuðlað að óheilbrigði. Freud taldi að heilbrigð trú gæti virkað sem nauðvörn til að takast á við hættur og ógnir heimsins en óheilbrigð trú stuðlað að veruleikaflótta, þráhyggju og sektarkennd.
Innræting lífsgilda forsenda lífsgæða
Innræting heilbrigðra lífsgilda eins og trú og siðferðis er því forsenda lífsgæða en ekki svifting lífsgæða. Trúin, traustið og vonin um að Guð sé með í boðaföllum lífsins, leiði menn í gegnum erfiðleika og samverki allt til góðs, gefur fólki styrk til að takast á við erfiða reynslu.
Því betur sem börn eru að sér í kristinni trú, því meiri möguleika hafa þau á að bera hana saman við aðrar kenningar og þannig hafna henni eða halda á grundvelli þekkingar. Ef börnin eru ekki alin upp í trú, fara þau á mis við það frelsi sem felst í að geta hafnað trúnni á grunvelli reynslu og þekkingar. John Stuart Mill segir að aðalatriðið í frelsinu sé fræðsla um málefnin og skilningur á kenningum og að við tökumst á um skoðanir okkar. Mill leggur áherslu á að beita rökum bæði með og á móti og sé það betri kostur en að hundsa trúna því þá komi upp hættan á fordómafullu trúleysi í stað ígrundaðrar afstöðu til trúar. Mill bendir einnig á að ótti við trúarofstæki geti tekið á sig mynd trúleysisofstækis.
Leiðandi uppeldi
Rannsóknir benda til þess að leiðandi uppeldi sé það uppeldi sem skilar sterkum og sjálfstæðum einstaklingum út í lífið. Það hvetur til umræðu, notar útskýringar og hvetur börn til að útskýra sjónarmið sín. Leiðandi uppeldi er ekki uppáþrengjandi en veitir valfrelsi, setur skýr mörk og krefst þroskaðrar hegðunar. Langtímarannsóknir benda til þess að börn sem fá leiðandi uppeldi séu líklegri til að ljúka framhaldsmenntun.
Til að barn geti myndað sér heilbrigðar skoðanir þarf það að fá að kynnast hlutunum. Foreldrar þurfa að miðla trú sinni og gildum til barna sinna frá upphafi og trúaruppeldi hefst þegar við fæðingu barnsins, við bæn forelda við vögguna. Foreldrar eru mikilvægustu fyrirmyndir barnsins við miðlun trúarinnar og hlutverk skóla er að fræða en ekki boða trú. Skóli og kirkja leggja áherslu á að foreldrar beri aðalábyrgð á uppeldi barna sinna og eru stuðningur og viðbót við uppeldi jafnt sem trúaruppeldi foreldranna.
Kirkjurnar bjóða upp á fjölbreytt starf, fræðslu og helgihald við hæfi barna á öllum aldri og mikilvægt er að þær veiti foreldrum einnig leiðbeiningar um hvernig miðla megi heilbrigðum trúarskoðunum til barnanna.
Trúin gefur börnum dýrmætar rætur sem þau þurfa svo sannarlega á að halda í lífsins ólgusjó. „Fræð þú sveininn um veginn, sem hann á að halda og á gamals aldri mun hann ekki af honum víkja.“ (Orðskv.22.6).
