Óhætt er að segja að nýliðin vika hafi verið söguleg. Fyrirsjáanlega urðu þau tímamót þann 8. þessa mánaðar, að 80 ár voru liðin frá lokum seinni heimstyrjaldar í Evrópu þótt ófriðurinn ætti eftir að geysa enn austur í Asíu.
8. maí
Af því tilefni rifjuðu sagnfræðingar upp þá atburði og fjölluðu meðal annars um þær tilfinningar sem tímamótin vöktu hjá fólki í álfunni. Fróðlegt var að lesa þá samantekt. Þótt okkur svíði nú ástandið í heiminum, þekkir mannkyn engar viðlíka hörmungar eins og þá styrjöld. Talið er að hún hafi kostað 100 milljónir manns lífið og margfalt fleiri áttu um sárt að binda, særð á líkama, hrakin á flótta, liðu hungur, sátu uppi með sár á sálinni til æviloka.
Það var svo á þeim sama degi, 8. maí, sem heimurinn fylgdist með þegar hvít reykjasúlan steig til himins og svo kom tilkynningin: „Habemus papam“ – „við höfum fengið páfa“
Allir eiga þeir páfarnir að byggja á starfi postulans Péturs sem sagður er hafa verið fyrsti biskupinn í Rómaborg. Þannig bera páfarnir hring á hendi sem kallaður er hringur fiskimannsins. Þeir nota hann þegar þeir innsigla bréf sem þeir senda í eigin nafni.
Og má segja að með því sé tónninn gefinn hvernig svo sem sjálft tónverkið mun hljóma. Kjarninn sem á að standa innan um allt prjálið, sem einkennir þessa systurkirkju okkar, á að vera auðmjúk þjónusta. Hringur fiskimannsins gefur vísbendingu um það.
Fyrirrennarinn, Frans páfi, lifði í þeim anda. Hann vildi endurvekja rödd frelsunarguðfræði innan kirkjunnar sem felur í sér sterkan pólitískan boðskap um réttlæti og jöfnuð manna að ógleymdri umhyggju fyrir umhverfinu. Gagnrýnendur hafa aftur á móti bent á merki þess að Leó fjórtándi verði ekki talsmaður þess látleysis sem argentíski páfinn viðhafði og boðaði í þessari miklu stofnun sem þarf svo mjög á auðmýkt og hófsemi að halda.
Slíkt gæti þá verið tímanna tákn þar sem auðmenn hafa sest á valdastól þjóða og almenningur sýnir, að því nýjar kannanir benda til, æ minni áhuga á málaflokkum á borð við vistvernd. Það endurspeglar hversu hverfult almenningsálitið er og einhvers staðar stendur að fólk verðskuldi það yfirvald sem það velur sér.
Textinn er stór
Frásögnin sem við hlýddum hér á, er hluti af kveðjuræðu Jesú til lærisveina sinna. Hún er á sinn hátt, hjartað í þessu guðspjalli og tengir það saman sem greint hefur verið frá í fyrri köflum, upphafið um Orðið sem varð hold, táknin sjö sem lýsa kraftaverkunum og svo yfirvofandi atburði píslarsögunnar. Jesús talar þarna sem leiðtogi umhyggjunnar.
Sjónir hans beinast að þessum vinum sínum og hann býr þá undir komandi tíma um leið og hann setur starf sitt í rétt samhengi.
Já, samræður þessar fara fram kvöldið fyrir krossfestinguna. Þrátt fyrir þrautir sem bíða, með vonleysi og dauða, talar Jesús um gleðina sem þeir eiga í vændum.
Þessi texti er stór. Jesús setur hér fram yfirlýsingu sem að mínu mati gæti staðið sem grundvöllur þess að eiga sér trúarsannfæringu og raunverulega hugsjón. Já, óháð því hvernig heimurinn lætur, hvernig svo sem duttlungar yfirvalda og hvaða mynd sem múgurinn kann að taka, þá eigum við ákveðin gæði sem standa óhögguð.
Orðin, „og enginn tekur fögnuð yðar frá yður“ ætti hver trúuð manneskja að geyma í hjarta sínu. Það á ekki síst við þegar misvitrir leiðtogar sitja á valdastólum og steypa samfélögum fram af hengifluginu. Þannig lesum við frásagnir af fólki sem lifði í skugga hörmunganna og sýndi ótrúlega staðfestu og hugrekki þótt ógnir steðjuðu að.
Þetta rifjum við upp nú þegar lok styrjaldar er minnst. Kristnir stúdentar mynduðu félagið Hvítu rósina og deildu fréttum til íbúa Þýskalands af ódæðisverkum nazista. Þau gultu fyrir það með lífi sínu. Guðfræðingurinn Dietrich Bonhoeffer líkti yfirvöldum í þriðja ríkinu við stjórnlaust hross sem æddi í átt að barnaskara og þyrfti að stöðva með öllum ráðum. Hann tók þátt í tilræðinu gegn Hitler og var sjálfur tekinn af lífi. Norskir prestar reyndust staðfastir í andófi sínu gegn hernámsyfirvöldum og tákn Frjálsra Frakka var Lorrain-krossinn.
Já, krossinn talar inn í aðstæður sem slíkar og í þessum orðum býr Jesús vini sína undir það sem framundan var, þegar hann yrði negldur á það aftökutæki. Það er þetta stóra samhengi sem hann bendir á.
Krossinn hafði verið tákn dauða og ógnar en í orðum Jesú verður hann eins og vettvangur nýrrar fæðingar: “Þegar konan fæðir er hún í nauð því stund hennar er komin. Þegar hún hefur alið barnið minnist hún ekki framar þrauta sinna af fögnuði yfir því að maður er í heiminn borinn. Eins eruð þér nú hryggir en ég mun sjá ykkur aftur og hjarta ykkar mun fagna og enginn tekur fögnuð ykkar frá yður. “
Þessum orðum er ætlað að miðla staðfestu og huggun til þeirra sem á hlýða. Þau benda á hverfulleika heimsins og vísa til þess að eitthvað annað og meira, varanlegra og traustara búi þar að baki. Þess vegna er ekkert þess umkomið að taka frá okkur gleðina og innihald tilverunnar.
Hvergi talar sá veruleiki eins sterkt til okkar og á krossinum. Hér eru líf og dauði til umfjöllunar. Þar er horft fram til þeirrar fórnar sem kristnir menn líta svo á að hafi mætt öllum þeim fórnum sem menn hafa reynt að færa Guði til þóknunar. Jesús vísar þar til þeirrar þjáningar sem átti eftir að mæta honum og þessum hópi og líkir þeim við fæðingarhríðir.
Hann vefur andstæðurnar saman, landamærin hverfa þar sem trúin á Krist leiðir inn í lífið og orð hans lúta ekki aðeins að þessum sögulegu aðstæðum. Jesús stillir sér upp mitt á krossgötunum okkar þar sem við horfum fram til óvissrar framtiðar, minnug þeirra hörmunga sem hafa dunið yfir systkini okkar á fyrri tímum og gera enn. Hvað bíður okkar í heimi sem ber með sér feigðina?
Hann talar vissulega í ráðgátu sem skilur okkur eftir með spurningar. Hér er ekki fjallað um einn afmarkaðan atburð. Miklu frekar það líf sem vex upp úr æðruleysinu andspænis því sem við fáum ekki ráðið við. Það ætti að vera verkefni leiðtoga að miðla þeim boðskap og hvetja fólk til staðfestu og alúðar í garð tímalausra verðmæta.
Nýr páfi ætti að ganga fram af sömu auðmýkt og forveri hans því látleysið ber það einmitt með sér hversu dýrmætt sjálft innihaldið er. Þá þarf ekki gull og pell, þá nægir hin hófsama umgjörð.
Sýning Þórdísar Jóhannesdóttur: Gerð
Og nú á eftir eigum við samtal við unga listakonu, Þórdísi Jóhannesdóttur sem hefur vakið verðskuldaða athygli gesta hér á Torginu með verkum sínum. Hún vinnur með ljósið, þá miklu ráðgátu sem það er og yrkir óð til ólíkra bylgjulengda þess, sjálfra litanna.
Í kirkjum heimsins standa litirnir fyrir hin ólíku tilbrigði lífsins. Þar birtist fjólublár föstuliturinn á undan hvítum tónum gleðinnar á jólum og páskum. Og ef ég misskil ekki fræðin þá endurvarpar hvíti flöturinn öllum hinum litunum frá sér. Hann innifelur þá alla. Gleðitónn kirkjunnar minnir okkur því á að í hátíðinni leynast einnig dekkri hlutar litrófsins.
Þórdís birtir okkur verk sem gefa okkur hversdagslegar svipmyndir af ferðum hennar, eins og pílagrímaför nútímafólks. Flötur glersins er brotinn upp svo birtan varpar ljósi á vegginn.
Bláu fletirnir kallast á við verk Gerðar Helgadóttur sem var lengi hér í suðurglugganum. Þannig kallast ung listakona á við frumkvöðul kvenna í myndlistinni. Þar yrkir Þórdís vatninu óð sinn sem er forsenda lífs og felur í sér hreinleika og endurnýjun.
Sýning hennar er staðfesting á því hversu tímalaust erindi trúarinnar er. Kveðjuræða Jesú átti ekki aðeins erindi til lærisveinanna. Hún talar til fólks á öllum tímum og minnir það á að þrautir heimsins geta verið fæðingarhríðir nýs upphafs ef við hlúum að þeim verðmætum sem mestu máli skipta.
