Í dag er Siðbótardagurinn og minnumst við þess vegna
þeirra atburða sem áttu sér stað snemma á 16. öld. Marteinn Lúter var vígður
til prests árið 1507 og frá og með árinu 1512 starfaði hann einnig sem
prófessor við háskólann í Wittenberg. 31. október árið 1517 festi Lúter 95
greinar gegn aflátsbréfasölu Kaþólsku kirkjunnar á dyr hallarkirkjunnar í
Wittenberg. Samkvæmt vitnisburði Lúters hafði hann nokkru áður enduruppgötvað
kenningu Páls postula um réttlætingu af trú; að manneskjan réttlætist fyrir náð
sem hún tekur í trú á Krist, en ekki fyrir verk og eigin helgi. Í ljósi
kenningarinnar um réttlætingu af trú ber, að áliti Lúters, að taka ritninguna
og vitnisburð hennar um Jesú fram yfir hefðina og kennivald kirkjunnar. Að mati
Lúters hafði Kaþólska kirkjan gengið af vegi Drottins og því boðaði hann til
breytinga. Það var aldrei ætlunarverk Lúters að stofna nýja kirkju eða nýjan
sið heldur vildi hann laga það sem hafði farið úrskeiðis í kirkjunni hans. Hann
fékk ekki ósk sína uppfyllta og varð barátta Lúters og fylgjenda hans til þess
að kirkjan klofnaði og átti sér stað siðbreyting eða siðbót.
Hefðir eru mikilvægar í hverri menningu fyrir sig. Við,
sem sitjum hér inni, eigum hefðir sem eru okkur mikilvægar, sama hvort þær
tengjast íslenskri menningu eða okkar eigin fjölskyldulífi. Að mínu mati er
hefð aðeins góð og gild ef hún verður ekki til þess að mismunun eigi sér stað.
Ef það gerist er þörf á siðbót. Lúter kennir okkur það að kirkjan geti breyst
til hins betra og þekkjum við annan mann sem gerði slíkt hið sama. Hann var fullur
auðmýktar og umburðarlyndis, og framkvæmdi mörg kraftaverk ásamt því að segja
dæmisögur sem huldu heilagan sannleik. Hann kom ekki til vel valdra
einstaklinga heldur var hann aðgengilegur öllu fólki, sama af hvaða kyni,
þjóðerni og jafnvel trúarhópi sem það tilheyrði. Og með hverjum deginum
fjölgaði fylgjendum hans en trúarhreyfingin hans saman stóð að mestu leyti af
fátæku og kúguðu fólki. Þetta fólk var oft á tíðum konur, sem voru almennt ekki
mikils metnar á þessum tíma, hreyfi-hamlaðir einstaklingar, sjúkt fólk og
þrælar. En þökk sé Guði og fólkinu breiddist boðskapur trúarhreyfingarinnar út eins
og eldur um alla Galíleu, Ísrael og alla leið til Rómaveldis. Þessi maður var
Jesús frá Nasaret.
Ýmsar konur gegndu mikilvægu hlutverki í Jesúhreyfingunni
og má þar nefna djáknann Föbe sem fékk það verkefni að fara með Rómverjabréf
Páls til safnaðarins í Róm. Páll segir: „Veitið henni viðtöku vegna Drottins,
eins og kristnum ber, og hjálpið henni með allt það sem hún þarf hjá ykkur. Hún
hefur verið bjargvættur margra, þar á meðal míns sjálfs.“ Aðra konu nefnir Páll
í Rómverjabréfinu þegar hann biður söfnuðinn að heilsa Andróníkusi og Júníu og
segir að þau skari fram úr á meðal postulanna. Þarna höfum við staðfestingu á
því að konur gegndu hlutverki postula í Jesúhreyfingunni. Því stærri sem
Jesúhreyfinginn varð, því meiri völd fékk hún og því valdameiri sem hreyfingin
varð, því miklu fremur fór það að skipta máli hver gegndi hvaða hlutverki. Því
að á tímum Jesú, lærisveinanna og Páls, var hreyfingin mjög frjálsleg. Þú gast
í raun tekið að þér hvaða hlutverk sem er ef þú varst fær um það. Ef þú trúðir
á Jesú Krist þá fékkstu hlutverk í hreyfingunni hans.
En eftir að Kirkjan varð mjög valdamikil og sérstaklega
þegar kristin trú var gerð að ríkistrú Rómar þá fóru að myndast ýmiss mikilvæg
hlutverk sem aðeins fáir útvaldir fengu að gegna. Hér má nefna hlutverk presta,
biskupa og páfa og þessum hlutverkum gegndu einungis karlmenn og er það svo enn
þann dag í dag að Kaþólska kirkjan leyfir einungis karlmönnum að vígjast til
þeirra. Konum var ýtt til hliðar og fengu ekki lengur að taka þátt á þann hátt
sem þær voru vanar í Jesúhreyfingunni. Þið heyrðuð að ég nefndi áðan postulann
Júníu. Í hinum elstu þýðingum af Biblíunni er nafnið augljóslega kvenkyns en
þegar leið á aldirnar og nýjar yngri þýðingar litu dagsins ljós var nafninu
hennar breytt í karlkyns nafnið Júnías. Þetta var gert svo að konur hefðu engan
grunn til að sækja í til að færa rök fyrir köllun sinni sem postular, til að starfa
innan kirkjunnar.
Nú á dögunum var kvennafrídagurinn haldinn þar sem konur
og kvár um allt land, þar á meðal hér í Vík, lögðu niður störf sín, mótmæltu
feðraveldinu og kröfðust jafnréttis fyrir kynin. Fyrir ykkur sem vita ekki hvað
kvár er að þá er það manneskja skilgreinir kyn sitt utan tvíhyggju
kynjakerfisins. Kvár er í raun nýyrði sem samsvarar orðunum karl og kona.
Háværar raddir karlmanna heyrðust um allt land, ýmist í
fréttamiðlum eða á samfélagsmiðlum, um baráttuna. Vissulega voru margir
karlmenn stuðningsríkir við hana og er það mjög gott mál. Aðrir voru það hins
vegar ekki og nefndu jafnvel sumir að þetta væri vitleysa, og hvort að það ætti
ekki að halda einnig upp á karlafrídag. Ég heyrði orðróm um að sumir karlmenn
væru á fullu að skipuleggja karlafrídaginn og eftir mínu viti á að halda upp á
hann í næsta mánuði. Fyrst að konur og kvár eiga sinn frídag, af hverju ekki
karlmenn líka? Þetta er afar barnalegur hugsunarháttur að mínu mati en ég er
alveg tilbúinn að ræða á málefnalegan hátt hvort að sérstakur karlafrídagur
eigi rétt á sér.
Til að komast að raunverulegu svari þurfum við að skoða
af hverju við höldum upp á kvennafrídaginn? Hver er tilgangur hans? Eins og ég
sagði áðan, til að mótmæla feðraveldinu og krefjast jafnréttis með því að
leggja niður störf sín. Hverju þurfa karlmenn að mótmæla? Konum? Kvárum? Hvaða
réttindum þurfa karlmenn að berjast fyrir? Hafa karlmenn þurft að berjast
sérstaklega fyrir réttindum sínum þegar kemur að störfum og starfsumhverfi eins
og konur og kvár hafa gert? Ef við lítum 100 ár til baka í fortíðina, hvort
kynið hafði fleiri tækifæri þegar kom að menntun og starfsmöguleikum? Hversu
oft hefur kona eða kvár verið forseti á Íslandi?, Hve oft hefur kona eða kvár
gegnt embætti biskups Íslands? Hafa karlar orðið fyrir sömu mismunun og konur
og kvár á vinnustaðnum?, Eru allar konur og kvár hætt að finna fyrir
kynferðislegri áreitni á sínum vinnustað?, Er alltaf tekið alvarlega á málum
sem varða kynferðislega áreitni eða kynferðisbrot á vinnustaðnum?, Hversu oft
hefur karlkyns gerandi ekki þurft að taka ábyrgð í kynferðisbrotamálum tengd
vinnustað? Ég ætla ekki að gera lítið úr vandamálum karlmanna og því misrétti
sem sumir karlmenn upplifa í sinn garð en í samanburði við misrétti gegn konum
og kvárum sjáum við að þau síðarnefndu hafa þurft að þola meira ofbeldi, meiri
fordóma og þurft að berjast mun meira fyrir rétti sínum. Í raun og veru þurfa
karlmenn ekki sérstakan baráttudag því að við þurfum ekki að berjast fyrir
neinum réttindum sem varða kyn okkar. Konur og kvár þurfa sinn baráttudag því
að nánast allir aðrir dagar ársins frá upphafi alda hafa verið dagar karlmannsins.
Við þurfum ekki dag kæru herramenn, við tökum nóg pláss eins og er.
Ég get sagt ykkur það að kollegi minn, sem er kona, varð
einmitt fyrir misrétti þegar hún var vígð sem prestur fyrir rúmum tuttugu árum
síðan. Hún deildi sögu sinni og sagði að þegar hún vígðist að þá var henni
boðin 25% staða á móti karlmanni sem hafði fengið 100% starfshlutfall. Það
þótti ekkert athugavert við það að hún tæki aðra hverja helgi á móti manninum.
Svo var henni lofað öllu fögru um aukið starfshlutfall en það breyttist aldrei,
ekki fyrr enn hún fór að berjast fyrir sínum rétti. Það er svo stutt síðan að
þetta átti sér stað að ég var meira að segja fæddur, yngsti prestur
Þjóðkirkjunnar. Ég hefði allavega ekki orðið mjög sáttur ef ég hefði einungis
fengið að vinna aðra hverja helgi hér í Vík eftir fimm ára háskólanám.
Breytingar eru erfiðar en það þýðir ekki að þær séu ekki
nauðsynlegar og góðar. Þær voru nauðsynlegar þegar Guðs sonurinn steig á þessa
jörð og boðaði fagnaðarerindið öllu fólki. Fagnaðarerindið breytti miklu en
varð til þess að Jesús var krossfestur og drepinn ásamt fleiri fylgjendum hans.
Marteinn Lúter boðaði nauðsynlegar breytingar innan kirkjunnar þegar hann
mótmælti sölu aflátsbréfa. Kaþólska kirkjan reyndi sífellt að þagga niður í
Lúter með ofsóknum sem ógnuðu lífi hans. Það er okkar skylda sem kirkja að
hætta aldrei að berjast fyrir því að öllu fólki líði vel í kringum okkur. Eins
og þið vitið þá kom í ljós hræðilegur harmleikur þegar fórnarlamb sr. Friðriks
Friðrikssonar steig fram og greindi frá kynferðisbrotum hans. Einn dáðasti
prestur Íslands, fyrr og síðar, braut á barni, og komst hann upp með þetta
vegna þagnar. Misréttið, mismunun og illska þrífast í þögninni og þess vegna
eigum við aldrei að vera þögul þegar misrétti er beitt eða þegar mismunun á sér
stað. Misrétti og mismunum eru syndir sem Kristur sjálfur fordæmdi harkalega og
ef við fylgjum ekki fordæmi hans, að þá erum við á slæmum stað. Ritningin og
vitnisburður hennar um Jesú og fagnaðarerindið er mikilvægari en hvaða hefð sem
er og því fyrr sem við áttum okkur á því, því fyrr munum við losna undan
fjötrum syndarinnar, undan fjötrum hefða sem bæla niður heilu kynslóðirnar, og
verða sannarlega frjáls í Kristi Jesú. Amen.
