Prédikun í Bústaðakirkju, 1. sd. í níuviknaföstu, 13. febrúar 2022 kl. 13
Lexía: Jer. 9:22-23
Pistill: 1. Kór. 9.24-27
Guðspjall: Mt. 20:1-16
Biðjum:
Ó, birt mér þá bæn sem að
beðið ég get
svo berist mitt lof að Guði.
Og kenn mér þá ósk sem æskja
ég skal
svo verði´ allt mitt líf í
Guði
Náð sé með yður og friður frá
Guði föður vorum og Drottni Jesú Kristi. Amen.
Sögurnar í sjónvarpinu
Mörg okkar höfum fylgst
agndofa með Verbúðinni síðustu vikurnar. Síðasti þátturinn, að sinni, er í
kvöld. Frábærir þættir, heimildarvinnan góð og útfærslan skemmtileg. Kvótakerfið
til umfjöllunar, mannlífið á landsbyggðinni, í sjávarplássunum, á þeim tímum er
löggjöf um okkar sameiginlegu auðlind í hafinu, tók breytingum. Þættirnir eru í
senn góð afþreying en einnig snerta þeir á sameiginlegum málum okkar, vekja
spurningar um stöðu samfélagsins, skiptingu gæðanna og réttlæti.
Sviðsmynd þáttanna er Ísland
verbúðanna fyrir áratugum síðan, en þrátt fyrir þá gömlu sviðsmynd, Soda Steam
tækjanna, veggfóðranna, axlapúðanna og gólfteppanna, þá vakna á sama tíma
spurningar um okkar sameiginlegu viðfangsefni dagsins í dag.
Það er einmitt það sem góðar
sögur geta gert, varpað nýju ljósi á viðfangsefnin og hugðarefnin sem við erum
að fást við þá og þá stundina, haft áhrif á mannlífið, haft áhrif á þjóðlíf,
skiptingu gæðanna, réttlæti og fleira sem skiptir okkur máli.
Sögurnar í kirkjunni
Frásögur Biblíunnar virka
eins. Þær miðla sameiginlegri reynslu mannkyns, sem mannkyn hefur öðlast í
gegnum árþúsundin. Á síðum Biblíunnar má finna glímu mannkyns í aldanna rás, við
samtíma sinn. Til að skilja sögurnar og dýptina sem þar er að finna, er gott að
þekkja ögn samtímasögu textanna, þekkja tungumálið sem þeir eru upprunalega
skrifaðir á, vera meðvitaður um ýmis félagsfræðileg atriði mannlífsins,
sálfræði og löggjöf, þekkja sögu og menningu, þróun og nýsköpun, og svo nánara
samhengi þess texta sem til umfjöllunar er. Allt þetta hjálpar til við skilning
á því sem hinar sameiginlegu frásögur miðla.
Stóra spurningarnar
Flestar sögur, sem ná að
hjörtum okkar, fjalla á einhvern máta um lífið, verðmætin í lífinu,
forgangsröðun og jafnvel skiptingu hinna sameiginlegu gæða. Þættirnir Verbúðin draga
fram lífið í sjávarplássum á Íslandi á níunda áratug síðust aldar. Ég þekki það
sjálfur að hafa farið 10-11-12 ára með föður mínum í siglingar erlendis, til
Rotterdam, Antverpen og Hamborgar, ég var einmitt 10 ára, árið 1983. Ekki varð
ég hins vegar var við ferðatöskur fullar af erlendum gjaldeyri í þeim ferðum,
en stundum var eitthvað flutt til landsins sem ekki fékkst í verslunum á
Íslandi. Einnig starfaði ég sjálfur í fiskvinnslu, á Seyðisfirði árið 1993, þar
sem ég starfaði við að trimma kola, eitt sumar. Ekki bjó ég þó í verbúð, þótt
hún hafi verið til. Svo fór ég túr sem háseti á Bylgjunni frá Vestmannaeyjum,
löngu síðar.
Allt var þetta mikil og
mótandi lífsreynsla.
Lífsreynsla kynslóðanna sem
mætir okkur í textum Biblíunnar er einnig um þetta, lífið, viðfangsefni
daganna, upphaf lífsins og stundum endi, verðmætin og skiptingu gæðanna. Glímuna
sem þar má finna er glíma fólks við samtíma sinn, en einnig glíma fólks við kraftana
í heiminum, og hvernig mannfólkinu ber gæfa til að lifa á friðsaman og farsælan
máta.
En það er einmitt viðfangsefni
Biblíunnar, hvernig við lifum lífinu hvern dag, á sem farsælastan mátan.
Hvernig við lifum og verjum tímanum sem okkur er gefinn hér á jörð.
Þegar textar Biblíunnar og
frásögur eru skoðaðar með gleraugum fræða og sögu, tungumáls og þekkingar, auk
þess sem við lesum textana í bæn, opnast okkur leiðir til að leyfa þeirri
blessun sem þeim fylgja, að hafa áhrif á líf okkar og samtíð.
Guð er góðgjarn
Spurning húsbóndans í dæmisögu
Jesú, í guðspjalli dagsins er hreint stórkostleg:
Sérðu ofsjónum yfir því að ég
er góðgjarn?
Þvílík spurning.
Húsbóndinn í dæmisögunni á
auðvitað að vera Guð.
Texti guðspjallsins er dæmisaga
um verkamenn í víngarði. Þar er fjallað um skiptingu gæðanna, þar sem gangur
þessarar stuttu dæmisögu, stríðir að mínu mati verulega í bága við
réttlætiskenndina hjá manni.
Þeir sem unnið höfðu hörðum
höndum og borið uppi hita og þunga dagsins, fá nákvæmlega sama kaup og þeir sem
voru rétt nýmættir til vinnu, komu á síðustu stundu, komu á elleftu stundu,
eins og segir í dæmisögunni.
Til að skilja dæmisöguna þurfum
við að líta til samhengis textans. Af hverju segir Jesús þessa dæmisögu?
Eilíft líf
Jesús segir þessa dæmisögu í
samhengi þess að ungur maður spyr hann hvernig hann geti öðlast eilíft líf.
Rétt er að athuga að með
þeirri spurningu er ungi maðurinn ekki að velta fyrir sér hvað tekur við að
þessu lífi loknu, þ.e.a.s. í dauðanum. Fólk á þessum tíma var ekki endilega svo
upptekið af þeim spurningum, það var meira að velta fyrir sér hvernig best sé
að lifa lífinu, hér og nú. „Eilíft líf“ var leið á þeim tíma til að tjá líf í
fullri gnægð, þ.e.a.s. spurning unga mannsins fjallaði um hvernig hann gæti lifað
lífi sínu til fullnustu, hér og nú.
Samtal Jesú og unga mannsins
hljóðar svo:
Þá kom maður til Jesú og
spurði: „Meistari, hvað gott á ég að gera til þess að öðlast eilíft líf?“ 17 Jesús sagði við hann: „Hví spyr þú mig um hið góða? Aðeins
einn er góður. Ef þú vilt inn ganga til lífsins þá haltu boðorðin.“
18 Hann spurði: „Hver?“
Jesús sagði: „Þú skalt ekki morð fremja, þú skalt
ekki drýgja hór, þú skalt ekki stela, þú skalt ekki bera ljúgvitni, 19 heiðra föður þinn og móður og þú
skalt elska náunga þinn eins og sjálfan þig.“
20 Þá sagði ungi maðurinn: „Alls þessa
hef ég gætt. Hvers er mér enn vant?“
21 Jesús sagði við hann: „Ef þú vilt
vera fullkominn skaltu fara, selja eigur þínar og gefa fátækum og þú munt
fjársjóð eiga á himnum. Kom síðan og fylg mér.“
22 Þegar ungi maðurinn heyrði þessi orð
fór hann brott hryggur enda átti hann miklar eignir.
23 En Jesús sagði við lærisveina sína:
„Sannlega segi ég ykkur: Torvelt verður auðmanni inn að ganga í himnaríki. 24 Enn segi ég: Auðveldara er úlfalda
að fara gegnum nálarauga en auðmanni að komast inn í Guðs ríki.“
25 Þegar lærisveinarnir heyrðu þetta
urðu þeir steini lostnir og sögðu: „Hver getur þá orðið hólpinn?“
26 Jesús horfði á þá og sagði: „Menn
hafa engin ráð til þess en Guði er ekkert um megn.“
27 Þá sagði Pétur við hann: „Við
yfirgáfum allt og fylgdum þér. Hvað munum við hljóta?“
28 Jesús sagði við þá: „Sannlega segi
ég ykkur: Þegar Guð hefur endurnýjað allt og Mannssonurinn situr í dýrðarhásæti
sínu munuð þið, sem fylgið mér, einnig sitja í tólf hásætum og dæma tólf
ættkvíslir Ísraels. 29 Og hver sem
hefur yfirgefið heimili, bræður eða systur, föður eða móður, börn eða akra
sakir nafns míns, mun fá allt hundraðfalt aftur og öðlast eilíft líf. 30 En margir hinir fyrstu verða
síðastir og hinir síðustu fyrstir.“ (Mt. 19: 16-30)
Þannig lýkur því samtali. Þarna
er margt að finna, ýmislegt kunnuglegt, boðorðin tíu, úlfaldann og nálaraugað,
og svo einnig þetta sem svo gjarnan er kennt við kristnina: Hinir fyrstu verða síðastir og hinir síðustu
fyrstir.
Þá í kjölfarið segir Jesús
þeim þessa dæmisögu um verkamennina og víngarðinn, denarann í daglaun, sem
allir fá óháð því hvenær þeir mættu til vinnu.
Það er eitthvað við þessa
dæmisögu sem stríðir gegn réttlætikenndinni hjá manni. Við erum vön því að framlag
manns og umbun fari saman, þ.e.a.s. að vinnuframlagið sé reiknað til tekna, það
var þannig þegar ég starfaði í frystihúsinu, einnig þegar ég var á sjónum. Það
er þannig í mannlífinu.
Þess vegna skiljum við svo vel
forsendur dæmisögunnar, við skiljum þetta samhengi um verkamennina og
víngarðinn, sem væri kannski frekar í okkar íslenska samhengi, sjómenn og
sjávarfangið.
Hvað þýðir þetta öfugsnúna
réttlæti?
Hvað þýðir þetta öfugsnúna
réttlæti?
Það má segja að dæmisagan
lyfti upp ábyrgð hvers og eins verkamanns. Þeir semja um laun og fá umsamið kaup.
Annað á í raun ekki að skipta máli.
Þessi litla saga sem Jesús segir
er dæmisaga, þ.e. hún hefur dýpri merkingu en samkvæmt orðanna hljóðan, sagan skal
heimfærð upp á eitthvað annað.
Dæmisagan lýsir því kannski
fyrst og fremst að guðsríkið er allt öðruvísi en ríki þessa heims. Samhengi denarsins,
sem voru líklega hófleg daglaun, undirstrika þetta einnig. Dæmisagan miðlar sem
sagt því að guðsríkið lýtur öðrum lögmálum en ríkja í mannheimum. Þar gilda
ekki sömu forsendur og í daglegu lífi okkar hér á jörðu, vegna þess að gæska
Guðs, er miklu ríkari en nokkur getur ímyndað sér. Hans er einnig valdið til að
veita hinum síðustu líkt og hinum fyrstu. Þess vegna er víngarðseigandinn í
þessari dæmisögu, sem er eins og áður segir táknmynd fyrir Guð, ólíkur öllum
hugsanlegum mannlegum víngarðseigendum.
Daglaunin fyrir einnar stundar
vinnu má þannig skilja sem táknmynd fyrir kröfu Guðs um réttlæti, sem lítur til
þess sem manneskjan þarfnast fremur en þess sem manneskjan á skilið,
samkvæmt mannlegum mælikvörðum.
Boðskapur dæmisögunnar er því
sá að Guð muni vel fyrir sjá, gagnvart öllum sem þiggja boð hans um að starfa í
hans víngarði, eða þjóna í hans nafni.
Guð mun vel fyrir sjá. Guð mun
veita af gnægð sinni, gæsku og kærleika, allt sem við þörfnumst, til að lifa
lífinu í fullri gnægð, sé litið til textans sem á undan fór, um unga ríka
manninn. Hann hafði allt, hafði farið eftir boðorðunum, en skorti samt
eitthvað, sem hann vildi öðlast frá Jesú. Jesú vísaði honum leiðina, en sá ungi,
ríki, vildi ekki sleppa tökum á auðæfum sínum. Hann valdi frekar réttlæti
heimsins, heldur en réttlæti Guðs og miskunn þess sem allt gefur, þar með líf í
fullri gnægð. Hið veraldlegu auðæfi, virðast, samkvæmt þeim texta, ekki
endilega tryggja allt sem við þörfnumst, það þekkjum við jú. Guð einn, gefur
allt, af miskunn sinni og kærleika, allt frá öndverðu, einnig á tímum Jesú, og
enn þann dag í dag.
Leið mannsins að þeim gnægtarbrunni
miskunnar, gæða og réttlætis, er leið auðmýktar, lítillætis, náungakærleika og
góðvildar.
Boðskapur dæmisögunnar getur
einnig slegið á kvíða og áhyggjur, því Guð mun vel fyrir sjá, og tryggja að við
öðlumst það sem við þörfnumst. Stundum finnst okkur við eiga eitthvað skilið,
og kannski er það rétt samkvæmt hinum mannlegu, veraldlegu mælikvörðum. En ef
við sækjum það fast, að öðlast það sem við eigum skilið, þá getur verið að við
fórnum því sem við þörfnumst. Þá getur verið að við göngum frá gnægtarborði
Jesú niðurlút, líkt og ungi ríki maðurinn sem spurði Jesú um það hvernig hann
gæti lifað lífinu í fullri gnægð.
Það er viska og lærdómur sem sagan
veitir, lærdómur sem við getum tileinkað okkur og látið hafa góð áhrif á líf okkar
og samfélag. Auðmýkt, góðvild og kærleikur.
Bænavers Hauks Ágústssonar í
sálmi 921 finnst mér orða þetta mjög vel:
Ó, birt mér þá bæn sem að
beðið ég get
svo berist mitt lof að Guði.
Og kenn mér þá ósk sem æskja
ég skal
svo verði´ allt mitt líf í
Guði
Dýrð sé Guði, föður og syni og
heilögum anda. Svo sem var í upphafi, er og verður um aldir alda. Amen.
Takið postullegri kveðju:
Náðin Drottins vors Jesú Krists, kærleiki Guðs og samfélag heilags anda, sé og veri með yður öllum. Amen.
